Ngoài thơ thẩn, nhạc nhẽo, anh ta chẳng biết cái quái gì. Ngớ ngẩn như một đứa bé. Vì thế giang hồ gọi anh là Hoàng Tử Bé. Tấn ít nói, lại càng ít nói về Thơ. Nếu có ai hỏi thì câu trả lời của anh ta thường là: “ Tôi làm thơ là bởi vì tôi biết làm thơ, cũng như tôi cuốc đất là bởi vì tôi biết cuốc đất, chẳng có quan điểm, đường lối, chủ trương, chính sách gì.” Trí Khùng tôi nghe riết bực mình, muốn văng cái con củ cải. Nhưng đôi khi thấy anh ta buồn rầu, tôi cũng tán: “Tìm được một anh thủ tướng tài giỏi đã khó, kiếm được một tay đàn địch, thơ phú như anh lại còn khó hơn…” Nghe tôi nịnh, anh ta cười, khoái lắm.

Đọc thơ của Nguyễn Quang Tấn, cái đầu tiên ta thấy là: “ CHỮ ” biến đi đâu mất. Biến sạch, chỉ còn hình tượng. Tác giả hầu như không chú trọng nhiều đến ngôn từ, nhưng lại rất thích sử dụng hình tượng. Trong thơ anh rất khó để tìm thấy một từ có tính hàn lâm, kinh viện, sáng tạo, cách tân vv… nhưng hình tượng thì lại đầy ăm ắp, nhan nhản: “đêm mơ người gù lưng ghánh gồng ác mộng…” “ khi hoàng hôn chim tìm đường về, tôi vác tảng đá lên đường đi…” “ dù đường xa từng bước tật nguyền…” “ trong đôi mắt nàng, tròng đen đã rơi đâu mất, nhưng tròng trắng thì vẫn còn nguyên…” những hình ảnh này có khi lại chuyển động với không gian rất rộng: “bầy người đói lả, trong bóng chiều tà, mang vài hạt giống, đường về đất hứa bao xa…” Ngoài những hình ảnh bi thảm, rờn rợn, vẫn thấp thoáng những hình ảnh rất gợi cảm: “mầu hoa thanh tân, đêm xuân rơi trên đôi vú trần…” “ bàn chân trần nằm trên bờ đá trắng, bờ đá trắng nằm dưới bàn chân trần…” “thương đôi môi nhỏ, ngậm một nhánh cỏ úa mầu…” Hay là chỉ bằng ba câu là đã vẽ nên một bức tranh bốn mầu: “sương trắng chưa tan. cô gái môi đỏ đã hái những trái chín vàng. đặt nhẹ nhàng lên thảm cỏ xanh…”

Trong Dạo Khúc, ngoài tính Họa là tính Nhạc. Những câu dài, thướt tha nằm cạnh những câu chỉ có hai ba từ, đôi khi chỉ có một từ và những quãng lặng, ngắt dòng đã làm nên Tiết tấu:

tôi vẫn nhớ một đêm đôi mắt em nhìn tôi đăm đăm
mắt hươu nai…
mắt sông dài…
mắt như vì sao đẹp nhất bầu trời đêm nay xuống cõi đời và nói …
yêu tôi.

Hình như là tất cả những âm luật của thơ Đường, thơ Lục bát, thơ Mới, thơ Tự do, Sonnet, Ballade, Haiku vv… đều được tác giả một cách vô thức mang về xào nấu khá công phu để tạo ra những giai điệu, hòa âm cực kỳ phức tạp. Phức tạp nhưng không hỗn loạn. Có thể nhìn thấy rất rõ điều này qua Dạo khúc số 73: “phố đèn mầu…hai kẻ đui mù đang dìu dắt nhau…” Tôi không biết gì về thi pháp nên không dám lạm bàn, tôi chỉ thấy một điều mà ai cũng thấy: Trong Dạo khúc, ngoài tính Hội họa, còn có tất cả những yếu tố của Âm nhạc: Giai điệu, Tiết tấu, Hòa âm.

Ngoài tính Nhạc và Họa, còn thấy rất rõ tính Kiến trúc. Đừng nghĩ rằng Nguyễn Quang Tấn làm thơ hồn nhiên như hơi thở, thơ cứ thế tuôn ra… Lầm đấy. Anh ta như một con bạc gian lận, nhìn thì cứ tưởng là ăn may, nhưng thực ra là cả một sự tính toán, sắp đặt, cân nhắc đến từng chi tiết nhỏ nhất. Chẳng hạn: “ gió lung lay mái lều mục tử” và “gió hắt hiu mái lều mục tử”. Hai câu chỉ khác nhau hai từ. Những đảo ngữ và điệp ngữ được sử dụng khá nhuần nhuyễn, câu mở đầu cũng là câu kết thúc vv…Những chi tiết như thế nhiều, nhiều lắm.Trong một bài, nếu ta thêm vào, hay bớt đi một từ, hoặc thay từ này bằng một từ khác, thì ngay lập tức, bài thơ sẽ què quặt, sẽ méo mó, toàn bộ công trình xây dựng sẽ sụp đổ như nhà thơ Thận Nhiên nhận xét về những bài Dạo khúc: “Không thừa, không thiếu một chữ ”
Sau cùng, và cũng là quan trọng nhất: Tính Hiệu quả: Ta đang vui, Dạo khúc làm ta buồn, ta đang tỉnh, Dạo khúc làm ta say, ta đang ồn ào, nó làm ta trầm ngâm…

Có người cũng cho rằng Nguyễn Quang Tấn chỉ làm thơ tình, và thơ tình của anh mượt mà theo kiểu “nơi này thành sông thành biển, nơi này anh đã yêu em…” Không hẳn như thế. Rất nhiều bài, nhiều câu mang mầu sắc Tôn giáo:

ôm lấy trời xanh
buông ra là ngã xuống
buông ra là tan tành
dưới kia đá dựng chông chênh.

Trong cõi đời khô cứng, bạo tàn như đá dựng, con người vẫn mong mỏi tìm được nơi nương náu trong khoảng trời xanh bao dung như lòng mẹ. Trong thơ anh, tôn giáo và tình ái thường trộn lẫn với nhau:

khi chúa cứu thế làm rơi giọt máu nhân loại mong chờ
ướt đẫm trang thơ
tôi xé chiếc áo độc nhất
lau gương mặt em bụi mờ ...

Và:

tâm hồn tôi đêm nay sẽ mỉm cười nụ cười phật tổ
vô lượng từ tâm
khi khói hương mờ tỏa đóa sen hồng
nếu em về làm gốc bồ đề giải thoát
bóng đổ dài đổ suốt phương đông …

Cũng có người phê phán thơ anh là loại thơ tháp ngà, ốc đảo, quanh quẩn trong chuyện cá nhân … Nhưng đọc kỹ, ta gặp trong thơ anh những câu hỏi gắt gao mang tính Nhân Loại:

vinh dự của lưỡi gươm có phải chăng là thấm máu người
hoang vu dấu hỏi
đất đá trả lời
chuyến xe thổ mộ
đường về xương trắng phơi …
phơi.

Gươm phải thấm máu người mới là vinh dự? Người phải giết người mới là vinh quang? Những dấu hỏi hoang vu bắt gặp trên đường về đầy xương trắng. Tình yêu trong thơ Nguyễn quang Tấn không hạn hẹp trong phạm vi đàn ông với đàn bà. Nó lan tỏa, xót thương đến tận những loài côn trùng, những con thú trong bước đường cùng:

mắt thợ săn rực sáng cuối đường
con thú nhỏ
cúi đầu liếm vết thương…

Và:

hay là chúng ta thử dừng cuộc vui để khóc xem sao
may ra nước mắt
cứu được bao xác thân hèn mọn côn trùng
đêm hỏa thiêu lửa về ngun ngút
ngập trời tây
rồi ngập trời đông…

Có khi lại thấp thoáng mầu sắc chính trị:

hay là chúng ta hãy ngưng reo hò trên những chiến công
để cúi nhìn tan vỡ tận đáy lòng …

Nhiều văn nghệ sĩ tuyên bố: “Thơ là phải mang tâm thế thời đại.” Nhưng khi được hỏi tâm thế thời đại là cái gì thì họ trả lời lúng túng. Có người cho rằng phải nói về chuyện cá chết ở Vũng áng, Trung quốc thao túng Biển đông vv… Thật ra, những chuyện cá lớn nuốt cá bé, kẻ mạnh ức hiếp kẻ yếu, nước lớn thôn tính nước nhỏ là những chuyện ngày nào cũng có. Có từ khi loài người xuất hiện cho đến ngày tận thế. Đấy không phải là tâm thế của thời đại nào cả, chỉ là những chuyện thời sự. Khi những chuyện thời sự này qua rồi mà đọc lại những tác phẩm viết về nó thì giống như đọc lại một tờ báo cũ, nói về một vụ án đã xử rồi. Có vẻ như là tác giả Dạo khúc không bận tâm gì đến chuyện mình phải viết cái này hay cái kia, tâm thế thời đại hay tâm thế thời sự, mà đơn giản là: Trong lòng của mình có cái gì thì viết ra cái ấy. Một điều không cần bàn cãi là: Chỉ có một Tình Yêu rộng lớn là có thể thay đổi được Thế giới, chấm dứt được những xung đột máu xương giữa người với người, dân tộc với dân tộc

Một điều vô cùng nguy hiểm cho các văn nghệ sĩ là chạy theo những trào lưu mang tính thời thượng, đến khi trào lưu này thoái trào, lỗi thời, thì họ cũng mất tích theo. Một sự phí phạm đáng tiếc nếu các văn nghệ sĩ này có thực tài. Trong đạo quân nhà thơ đông nghìn nghịt hiện nay: Thơ thiền, thơ tranh đấu, thơ tình dục, thơ tân hình thức, thơ hiện đại, thơ hậu hiện đại, thơ lên đồng vv…không biết đặt Nguyễn quang Tấn ở trong hàng ngũ nào. Anh phải đứng một mình. Có thể là đứng hiên ngang oai hùng, nhưng cũng có thể là đứng co ro, ủ rũ, nhưng vẫn cứ là phải đứng một mình.

Như đã nói, tôi không biết gì về thi pháp, cũng không biết gì về phê bình văn học. Tôi chỉ nói theo cảm tính bình thường của một người đọc thơ bình thường, nói ra những điều bình thường ai cũng có thể nhận thấy. Sau cùng, xin trích dẫn một câu của Nguyễn Phước Nguyên:

– Đọc Dạo Khúc Đi, Bạn Sẽ Không Thất Vọng.

NGUYỄN TRÍ.