Hợp tác xã oánh kẻng họp tối.
“Họp hành hoài hoài” – nhiều người ngán ngẫm. Bà con tới đông đủ chú Tư râu thông báo:
“Ngày mai bà con đi làm đông đủ và phải làm thiệt hăng say, đi làm ngày mai được chấm hai công điểm, ai không đi bị trừ năm công, đi làm cũng nên ăn mặc đẹp chút” – Buổi hợp chỉ thông báo vậy thôi.
Có người thắc mắc: “Ngày mai là ngày gì mà lạ vậy”.
Chú Tư nhắc lại:
“Bà con cứ theo vậy mà làm, mai biết, thắc mắc làm gì, ở trên hợp tác xã thông báo xuống thì nghe”.
Sáng hôm sau tập hợp điểm “quân số” xong chú Tư đưa ra dãy ruộng lúa tốt nhứt, hiếm có của đội. Lúa non xanh mơn mởn tạo sóng trong làn gió nhè nhẹ. Dì Tư Thể gục gật:
“Chắc dự báo thời tiết bữa nay trời đẹp, có chuyện gì vui đây”.
Chú Tám Phèn tằng hắng:
“Dự báo xấu thì có chị ơi, báo mưa là nắng báo nắng là mưa mà”.
Dì Tư hỏi chú Tư:
“Làm gì ở mấy miếng ruộng này ông, mới làm cỏ mà?”.
Chú Tư trả lời:
“Thì làm tiếp, cứ thắc mắc hoài, tìm cỏ diệt cho sạch, đàn ông làm cỏ bờ cho rát vô”.
Dì Tư chưa tha:
“Ông này ngộ chưa, chưa biết thì hỏi, còn hỏi nữa nè, sao hông làm mấy chỗ cỏ đầy nhóc đó, quởn quá lại đám lúa xanh um tươi tốt mà lội chơi”.
Chú Tư bỏ đi, anh Hải cười he he:
“Gặp chị tuổi cây tre rồi cưng, mắc nhặc lắm, thắc mắc hoài cho chết”.
Dì Tư cũng cười:
“Mày cũng vậy hơn gì tao, mày còn cà khịa dữ”.
Lát sau đúng là do trời đẹp, có một đoàn người ăn mặt chỉnh tề, áo trắng bỏ trong quần đầu đội nón cối, vài người ôm cặp táp, vài người cầm tập ghi chép, có người vác cái máy quay phim xuất hiện. Đoàn người được ông chủ nhiệm giới thiệu là trên có trên tỉnh, trên huyện, có đâu trên trung ương nữa, cười cười nói nói, chỉ chỏ gục gật gục gật liên hồi, chú Tư râu lăng xăng chạy đầu này đầu kia, cũng chỉ chỉ trỏ trỏ.
Anh Hải đất ngó rồi ngẫm nghĩ một hồi sau lên tiếng:
“Đoàn quay phim bà con ơi, mình được quay phim”.
Anh Hải tặc quay qua anh Hải đất:
“Quay cái đầu mày chớ quay phim, đoàn kiểm tra đó mày?.
Anh Hải đất ngờ ngợ:
“Nhưng họ vác máy quay làm gì?”.
Anh Hải tặc ký anh Hải đất cái cốc:
“Mày dốt vừa thôi, họ quay phim phát trên tivi, chắc nói mần hợp tác xã hay lắm, đồng lúa xanh rì, bà con chăm chỉ, hăng hái thi đua”.
Anh Hải ấm ức:
“Nhưng có tivi đâu mà coi”.
Chú Tám phèn bật cười:
“Mày đúng là dốt, bộ người ta quay phát cho mày coi à?”.
Anh Hải vẫn ngơ ngơ:
“Chớ cho ai coi?”.
Dì Tư Thể không chịu được dừng tay đang dặm lúa:
“Mấy ổng phát mấy ổng coi, mấy ổng sướng, hổng lẽ tao nói mày là con…”.
Anh hải thật thà:
“Ờ hen, đầu tui y như bò, ờ mà chắc có phát ô bặc lưa”.
Anh hải tặc bực mình:
“Ô bặc lưa, bặc lưa, từa lưa thì có, mày khoái lắm hả, mấy cha nói xạo xự mà tưởng hay à, báo cáo thành tích là hay chớ có thiệt đâu, có vậy mới dẫn ra đây chớ đầy ruộng cỏ úa ai đếm xỉa tới đâu”.
Anh hải tặc gãi đầu gãi tai:
“Tại tui thấy vui vui”.
Dì Tư Thể cũng bực mình:
“Vui cái nổi gì, đói tới nơi”.
Ngoài đường lộ đã dựng trụ kéo dây, vài trăm thước trên cột gắn cái ô bặc lưa truyền thanh đài phát thanh của tỉnh. Ngày ba bữa sáng trưa chiều phát chừng đâu nửa tiếng, nói tin tức, thời sự xen kẽ ca nhạc… vui nhà vui cửa vui đường xá. Một bữa đang đi học về chợt nghe loáng tháng rồi dừng lại nghe kỹ, nó kéo thằng Hào:
“Ê mậy, nghe gì hông?”.
Thằng Hào vừa đi vừa giỡn với mấy thằng nữa nên nó trả lời:
“Nghe gì đâu mậy, nghe nhạc teng tèng teng”.
“Lắng nghe đi tụi bây, nãy tao nghe nói tới đội mình”.
Thằng Cu anh hỏi lại:
“Vậy hả mậy, mà nói cái gì?”.
“Tao chưa biết mới nghe tới trường mình, tên đội xã rồi nghe nhạc”.
Tiếng nhạc dứt, tụi nó hóng nghe, loa phát ra gương người tốt việc tốt, nói bạn ấy tuy rất vất vả, một buổi đi học một buổi phải chăn bò và phụ giúp thêm việc gia đình lại còn trông em nhỏ, nhưng bạn luôn cố gắng hết sức, chăm chỉ siêng năng nên việc học lúc nào cũng đạt thành tích tốt, không những vậy, bạn còn luôn luôn giúp đỡ bạn học tốt như mình, bạn là tấm gương cho tất cả các em nhỏ… Thằng Hào phá lên cười:
“A, thằng Ân xóm mình”.
Thằng Cọt chưng hửng:
“Ủa, nhà thằng này có bò đâu tụi bây?”.
Thằng Cu anh gãi đầu:
“Làm gì có bò, thằng này học thì được nhưng giúp gì cho ai, nhà khá lắm chớ bộ, còn nhà ở thị xã”.
Nó lắc đầu:
“Thua luôn, hông biết ai nói vậy, hay hay chú Tư râu ta?”.
Thằng Hào cãi:
“Thôi mày ơi, cái này dính gì ông Tư, cái gì cũng đổ ổng, chắc ở trường mình mày ơi”.
Mấy thằng gật đầu, thằng Cọt tiếp:
“Thằng này mới oánh lộn với thằng Học con dì ba Ninh”.
Thằng Hào hỏi:
“Oánh lộn vụ gì?”.
Thằng Cọt đáp:
“À, bữa hai thằng chọc ghẹo nhau, thằng Ân này hát chọc thằng Học, ông Nang ý a ông Ninh, ông ra đầu làng ông gặp ông Ninh, thằng Học chế lại bởi ba thằng Ân tên ông Đình, hát ông Nang ý a ông Đình, ông ra đầu đình ông gặp ông Đình, bị thằng này chế có hơn chữ Đình thằng Ân tức quá gây sự nói thằng này hát bậy, hai thằng cự cãi rồi oánh nhau luôn, hổm tao hông can hông biết oanh tới chừng nào”
Thằng Hào cười khặc khặc:
“Thằng Học hay ta, thằng kia bị gậy ông đập lưng ông hen”.
Thằng Cu anh lè lưỡi:
“Vậy mà sao nó được nói trong ô bặc lưa ta, độc quá?”.
Mấy thằng tụi nó đâu giải thích được chỉ biết lắc đầu. Nó nói:
“Giống mấy người lớn nói đó, báo cáo thành tích thành tung gì mày ơi, mà chẳng có thiệt, vụ này đáng lẽ phải đưa thằng ông kẹ Hào, Cọt đúng là chăn bò có anh đi bộ đội, ở nhà coi em, mỗi khi em khóc thì… oánh em”.
Nghe nó nói oánh em thằng Cọt nói thêm:
“Nói thằng Hào cà xấc, cà xược, ba gai, ghẹo Ba Lễ tối ngày luôn hen”.
Cả đám gục gật cùng cười ha hả.

***

Mỗi tuần ít nhứt hai bữa thanh niên nam nữ trong đội tập hợp quây quần sinh hoạt văn nghệ, tập hát tập hò, lúc ở nhà ông Sáu Hoàng, lúc đi nhà khác, chủ yếu những nhà có sân và nhà cửa rộng rãi, còn có cái ăn, có cái chiêu đãi chút chút. Nhà nó là một địa điểm. Đội sinh hoạt này đã tới nhà nó mấy lần rồi, vui thì có vui nhưng tiêu tốn không ít cho đoàn mấy chục người, khi thì nồi chè to tổ chảng, khi nồi xôi nếp chấm muối mè muối đậu… Buổi chiều ở ngoài đồng đội thông báo lại đến nhà, nó chạy nhanh về nhà báo trước cho má, má nó nhăn mặt:
“Cái gì cũng cạn gần hết biết sao giờ đây ta”.
Nó nói:
“Hầm đại nồi khoai lang đi má”.
Má nó ngần ngừ:
“Hầm khoai lang… hông được đâu con, khoai lang củ luộc chấm muối đậu còn may ra, khoai lang hầm giờ ai cũng ngán tới cổ rồi, mà khoai lang củ mới có hai tháng…” – Má nó chặc lưỡi một hồi rồi tiếp: “Hay con ra vén dây, moi có củ lớn bứt vô đi”.
Nó dạ rồi xách rổ chạy đi, kèm thêm cái rổ nhỏ:
“Con tìm thêm mớ ổi chắc đã chua”.
Má nó ừ:
“Leo trèo cẩn thận”.
Năm nay nhà nó chỉ trồng nửa sào khoai lang. Moi vồng ra khoai dãi rất nhiều nhưng lớn thành củ mới được rất ít, to nhứt bằng ngón chân cái, họa hoằng lắm mới có củ bằng cùm tay, cỡ ngón tay cái nó cũng bứt luôn, moi mấy vồng nhứt rát mấy đầu ngón tay mới đủ, phải moi nhẹ nhàng bằng tay chớ đâu đám lấy cuốc lấy dao, lỡ đứt dãi thì toi, moi xong đấp đất trở lại cho dãi lớn tiếp. Vô vườn cây ổi, mấy con chim se sẽ đang chuyền cành ríu rít, chim thật dạn dĩ như chẳng màng đến sự có mặt của nó, có lẽ những con chim cũng biết nó đâu có hại gì mình. Lục lọi trong lá um tùm một hồi hái được đầy rổ, ổi vừa già tới chứ chưa chín.
Tối xuống, trời quang mát, đêm có trăng sáng, anh Hải tặc vác cây đờn ghi ta tới đầu tiên, anh vừa đi vừa nghêu ngao, tới nhà anh chào má nó:
“Dạ, con chào Bác Hai”.
Má nó nhoẻn miệng cười:
“Tài tử tới rồi hả, cơm nước gì chưa?”.
“Dạ chưa, nhà con hông có cơm”.
Má nó tình thiệt:
“Vậy xuống bếp kiếm ba hột bỏ bụng”.
Anh Hải cười hề hề:
“Dạ, con nói chơi chớ con ăn rồi”.
Anh Hải ngồi xống dạo một khúc nhạc, nghêu ngao một mình, anh chơi đàn ghi ta là số một hát cũng được, tánh nghệ sĩ lắm và cũng ngang bướng trời thần, mái tóc dài của anh bị chú Tư Râu gặp đâu là nhắc tới nhở lui anh vẫn tảng lờ như không, đôi khi còn cà khịa: “Ông cho tiền hớt đi”.
Dạo chừng vài ba bản nhạc là mọi người lục tục kéo tới, chập sau là đông đủ. Bắt đầu hát những bài ca tập thể, “Như có Bác Hồ trong ngày vui đại thắng”, “Kết Đoàn”, “Con Kênh Xanh Xanh”… Hát tập thể xong là tới màn hát đơn, người hát xong chỉ người kế tiếp hát, tới đây nhiều người không biết hát úp mặt trốn muốn chết, có khi bị bắt phạt, ra giữa làm trò nào đó, thụt dầu chẳng hạn.
Nó bưng rổ khoai lang luộc nóng hổi với rổ ổi lên mà thầm nghĩ chắc kỳ này khoai lang ế rồi. Ấy vậy nhưng không, ngồi đông vui thêm vài câu chuyện tiếu lâm từ chàng tài tử Hải tặc rất có duyên, rổ khoai và cả rổ ổi “bốc hơi” lẹ làng trong chốc lát, rồi tiếp tục hát hò.
Về khuya, người lục tục ra về, một số người còn ở lại, anh Hải móc trong túi quần sau ra quyển tập, bên trong những dòng chữ viết tay nắn nón, những tựa đề ca khúc được vẽ bay bướm, những hình vẽ uyển chuyển theo chủ đề ca khúc, nhìn rất đẹp mắt, vậy là chuyền tay nhau tiếp tục ca hát, nhưng hát thật nhẹ nhàng, êm dịu, hát liu riu cho nhau nghe. Đó là những ca khúc tiền chiến, những giai điệu bolero, rumba… những bản nhạc dù là tình ca nhưng sáng tác trước 1975, ở miền Nam thuộc chế độ cũ sẽ bị quy hết là nhạc vàng, văn hóa đồi trụy, bị cấm tiệt.

***

Không còn chăn bò, nó chủ yếu vô rẫy phụ giữ với ba và chú Ba Mạnh, Người lớn thay phiên nhau ở lại đêm mà canh. Bắp đã kết trái đâu có chơi được, đêm liên tục thức giấc để oánh bọ cạp phòng ngừa heo rừng, gặp đàn có con heo độc chiếc dẫn đầu hung hăng húc tung cả hàng rào chớ không có giỡn. Ban ngày thì phòng chim chóc nhứt là những đàng két và khỉ khọt.
Hôm đi ngang nhà hai con nhỏ chằng lửa, hai đứa bẽn lẽn rồi nhỏ chị cũng hỏi:
“Đi vô giữ rẫy hả”.
Nó gật đầu:
“Ừ, đi phụ coi rẫy”.
Nó trả lời mà thầm nghĩ bụng, “Trời! hai con nhỏ này sao bữa nay dễ thương ghê”, nhỏ em tiếp:
“Ở trỏng bọng chim sáo nhiều lắm, anh tìm bắt cho về nuôi với”.
Nó thấy nhột nhột, ý chà con nhỏ này mấy bữa còn thủ võ đòi uýnh lộn giờ còn kêu anh nữa, chần chừ một hồi nó đáp:
“Ừ, để lúc rảnh đi tìm cho”.
Chim sáo dễ thương, chim nuôi từ nhỏ mới lọt lòng còn đỏ hỏn sau lớn lên rất khôn. Chim sáo ngoài nhảy lưng tưng vui vui còn biết nói nếu nuôi dạy giỏi, ít bỏ bay đi như những con chim khác khi xổ lồng và được cho tự do ra ngoài, luôn quanh quẩn bên người chủ nuôi. Sáo làm tổ trong bọng cây. Như lời hứa nó tìm bắt được ổ có hai con cho hai chị em chằng lửa và còn trộm mấy trái bắp trong rẫy vừa chín tới đưa hai chị em sau khi căn dặn phải giữ kín miệng. Có được hai con sáo và mấy trái bắp hai chị em mắt sáng rực lên liền, nó trở thành người anh quý của hai đứa.
Việc trộm bắp nó đắn đo suy nghĩ rất lâu, cái việc mà nó chưa bao giờ làm. Có lúc nó thấy quá xấu hổ cho việc này, rồi có lúc nó thấy chẳng có gì lớn lao bởi liên tưởng tới những việc người lớn, người lớn rồi mà có nhiều việc làm đâu có đúng, nó ngần ngừ từ sáng tới chiều lẫn lộn trong hai ý nghĩ này cuối cùng quyết định trộm thêm chục bắp đem về nhà. Nó vòng ra cuối rẫy bẻ bắp trái rồi nhổ luôn cây, kiếm chỗ vắng vẻ khó có ai tới, đào lỗ chôn cây bắp xuống luôn, chờ trời gần tối mới về, về tới làng là tối thui mặt mũi, không ai thấy gì. Đem về má nó biết ngay, gặp cái trợn mắt:
“Chết nghe con, người ta bắt được là chết cả nhà nghe con, đừng làm nữa nghe chưa, mà cũng không được làm vậy, đói cho sạch, rách cho thơm”.
Nghe má nó nói mới chợt biết sợ, nếu lỡ có ai bắt được thì đâu phải mình nó mà cả nhà mang tiếng xấu, xin lỗi rít rít mới được tha trận đòn.
Bắp chín, trái nào trái nấy to tròn, chắc hột nhờ đất tốt. Hợp tác xã quyết định thu hoạch bắp tươi. Lao động cả đội cùng đi hái bắp với hai chiếc xe bò. Chặt bắp tới trưa, chú Tư râu kêu mọi người được ăn bữa bắp thoải mái, ai nấy hớn hở cất cơm dỡ theo để dành buổi chiều, nhanh chân đi kiếm củi nhóm lửa, không đợi có lửa than, thảy bắp còn nguyên vỏ vào nướng, cháy hết vỏ thành như bắp luộc mà ngấu nghiến, phần lâu ngày mới ăn lại bắp, phần thiếu thốn toàn ăn khoai lang hầm, được bữa nên gặm ào ào, mấy chỗ chưa chín tới còn sực sực cũng gặm và nhai sạch sẽ. Ai nấy ăn cho bỏ, ăn bụng đầy uống nước không nổi. Đêm về bụng bắt đầu trương sình lên, đầy hơi cho tới vài ngày sau, chút chút lại thải ra cái xì, cái xịt, cái bộp. Nhưng có lẽ chuyện để đời về sau là cái tên của chị Tư tĩn, nghe tên của chị nếu chưa biết ai đều nghĩ rằng chắc ngày trước chị ở dốc lò tĩn, cái dốc cua chuẩn bị vào thị xã, có chất rất nhiều tĩn để bán cho bà con, ở đây lò làm tĩn rất nhiều, cái tĩn là cái hủ nhỏ bằng đất nung để muối mắm.
Đó là bữa hôm sau, đội vẫn đi thu hoạch bắp. Anh Hải tặc đang chất bắp lên xe bò kêu chị Tư rồi sực nhớ chuyện lúc đêm qua vui miệng đặt thêm tên cho chị luôn:
“Tư ơi, Tư ơi, Tư ôm mớ bắp cây lại cho mấy con bò ăn dùm đi Tư… t..ĩ…n”
Dì Tư Thệ thấy lạ hỏi:
“Tư tĩn, ủa hồi nào tới giờ mới nghe đó mậy, Tư làm lò tĩn hả?”.
Anh Hải cười khặc khặc đáp lại”
“Tên tui mới đặt làm sao ai biết, nó làm gì ở lò tĩn”.
“Chớ sao, chớ sao?” – Vài người cũng tranh nhau hỏi bởi cái tên ngồ ngộ.
Anh Hải tiếp:
“He he, bà con nghe nè, tui nói thiệt hôm qua cái bụng tui nó sình lên một đống bây giờ còn, nó muốn xả thì tui xả cái ào cho nó ra liền, còn con nhỏ bày đặt mắc cỡ …”
Anh Hòa ngắt lời:
“Nói lẹ đi cha nội, vòng vo hoài làm sốt ruột”.
Anh Hải vẫn chậm rãi:
“Thủng tẳng chớ là gì dữ vậy, nói tiếp nghe, hôm qua nó đi học lớp bình dân học vụ, nó cũng đâu thua gì tui, bụng cũng chướng cũng trương nhưng con nhỏ mắc cỡ tới lúc xì thì lại ém hơi, ém sao được mà ém, hơi nó đâu có chịu nổi vậy là nó phọt ra, bị ép chặc dưới ghế nên thành cái… t…ĩ…n chớ sao”.
Nghe tới đây ai nấy cười rần rật, anh Hải còn chưa tha:
“Nó tĩn một cái mà cái đèn dầu hột vịt người ngồi sau tắt ngúm luôn”.
Thêm một trận cười muốn bể bụng nửa cho bà con. Chị Tư đỏ mặt tía tai:
“Đồ quỷ sứ, ông vừa vừa nghe ông Hải, ông cứ nghe nói lại, ông nhiều chữ có đi học đâu mà biết”.
Anh Hải lúc này mới an ủi:
“Nói vậy thôi chớ có ai mà hông tĩn” – Anh hô lớn: “Đội sáu…t…ĩ…n”.
Lớp bình dân học vụ là lớp học ban đêm dành cho những người mù chữ, gọi là xóa mù. Học được dăm ba bữa phần tốn dầu tốn lửa phần cả ngày đi làm mệt dần dà tan rã, báo cáo của đội một trăm phần trăm đã xóa mù chỉ nhìn mặt chữ thì… đui.
Bắp thu hoạch về đổ một đống lớn sân nhà ông Sáu Hoàng, mỗi hộ được chia hai trăm bắp trái, hết khoảng một phần tư, số còn lại chở về hợp tác xã, chở về làm gì rồi đi đâu tiếp không ai biết và chẳng ai giải thích. Bà con giờ đã chán ngán hỏi, mạnh ai nấy cứ lấy bắp mang về, mọi sự thể ra sao gần như không còn màng tới.

LÊ ĐẮC HOÀNG HỰU