Chẳng ai trên thế giới nầy thích chiến tranh. Lính ư? Ai đó than ” nghề binh là nghiệp dĩ”. Nhà thơ, nhà văn từ Eric Maria Remarque đến Bảo Ninh – đọc họ – thấy một chuỗi dài những bất hạnh và cay đắng. Dạ Ngân với truyện ngắn Vợ Lính, xem xong là chao ôi một tiếng vọng tới bốn phương, thấm đẩm nổi buồn chiến tranh liền.
Ai muốn chiến tranh? Ai muốn máu chảy, thịt rơi, người chết? Ai muốn hát bài ” Xuân nầy con không về”? Hoặc ” Ngày mai đi nhận xác chồng. Quay đi để thấy mình không là mình.Ngày mai đi nhận xác anh, Hồn linh thuở ấy hiển linh bây giờ”. Chẳng một ai. Đúng không?
Vậy mà có người – nhiều người – thích chiến tranh đấy.
À… Lái súng chớ gì?
Không, con buôn chiến tranh nói làm chi, dân thôi.
Dân mà khoái chiến tranh. Kì cục vậy?
Thật đấy. Thậm chí hòa bình rồi, lắm kẻ còn chép miệng tiếc cái thời đánh nhau :”- Hồi đó sướng qúa chừng luôn, ăn chơi không…” À, hiểu rồi, hiểu nhiều luôn. Mấy tay lính ma lính kiểng thời chế độ cũ chớ gì? Không, ma kiểnOg nói làm chi, loại lính đó tốn nhiều tiền lắm mới mua được… Ở đây là lính tráng hắn hoi, họ đã từng đi dọc chiều dài đất nước từ Bến hải đến Cà mau, lên Đà Lạt sương mù, Tây nguyên kiêu hảnh. Sau thống nhất ai cũng ôm một lốc hai mươi năm binh nghiệp. Gia đình nào ngoại trừ cha, ít cũng một con trai là lính, cá biệt có nhà đôi ba anh em ôm ép tay (m16) cứ Giao Thừa mà nả, đỏ lừ cả bầu trời
Chả có nhà nào mà ” hai con để nuôi dạy cho tốt”. Ai cũng chục ngoài. Đẻ bao nhiêu đã có ông nhà nước lo tất, từ sơ sinh đến mười tám. Sau mười tám con gái- nếu thích- thì vào nữ quân nhân, không thì lấy chồng, Con trai? Nếu không vào đại học thì lính tiếp, Thiên hạ sao ta vậy, Bình thường thôi.
Những ba Nghịnh, năm Ngò, mười Niệm và nhiều nhiều nữa tiếc lắm thời chiến tranh. Hai Dậu chẳng hạn,
Đời lính của Dậu như một cuốc du lịch dài hơi. Xa xa ấy, bác là lí trưởng, ngày chơi với Pháp, tối làm việc cho Việt-minh, sao sao đó bị cách mạng xử tử hình. Dậu lang thang ra Đồng Hới bị Pháp bắt sung vào lính Khố Xanh, đóng quân ở Mang Cá Huế. Vợ cũng bỏ Quãng Bình ắm con theo. Từ Huế, Dậu được đưa lên Đà lạt làm Ngự Lâm phò ông hoàng Bảo Đại. Cựu hoàng đi chơi và thế là quyền hành lọt tay triều đình họ Ngô. Toàn đơn vị ngự lâm vào Sư khinh chiến 14. Dậu cũng tham gia đánh sập Kim Chung Đại thế giới của Bẩy Viễn và Ba Cụt… Khinh Chiến 14 đổi thành sư 22 bộ binh. Từ Sài Gòn những đoàn công voa, theo lệnh Ngô Tổng Thống lên Tây nguyên, án ngữ Tân Cảnh Đaktô bảo vệ khu dinh điền… Cứ đơn vị đến đâu, bầu đơàn thê tử của lính tráng theo đến đó.
Sướng lắm. Doanh trại quân đội mọc lên, khu gia binh mọc kèm. Một gia đình một căn mái tôn vách ván. Cứ thế mà hạnh phúc với gạo Thái lan do mĩ viện trợ, Đường sửa nước mắm dầu ôliu, thuốc lá ở quân tiếp vụ và tới tháng lảnh lương… Còn học hành? Cũng có luôn. Trường lớp hẳn hoi. Thầy giáo là mấy tay rớt tú tài anh đi trung sĩ. Tiểu học mà lớp đệ nhị dạy thì quá tốt rồi. Quan trọng là có học không, khi mà xung quanh…
Xung quanh sao?
Mấy bà vợ lính – đang nói chuyện lính nghe – tức là hạ sĩ quan và binh sĩ. Tất nhiên là có người nầy người nọ, nhưng hầu hết. Kẻ, chồng đi hành quân đâu đó ở Phú bổn, Uông bí. Người, chồng đang ở hậu cứ tiểu đoàn. Ở nhà rảnh rổi làm gì ta? Ngồi lê đôi mách nói xấu nhau cũng chán, ta xòe tứ sắc đánh chơi vui. Mẹ bài, mấy nhóc tan học xong cũng đánh đáo, thẩy lô, đập tường, chơi đánh trận, bên việt cộng bên lính um sùm trời đất. Bật lên là Minh Hai và thằng em Ba Gà con hai Dậu, cùng với những Suông , Sông – con lính người Khmer bị băt ở Trà Vinh, Sóc Trăng – vào rừng Kon Tum bắt trộm ngựa của người dân tộc để đua
Nhà Ngô sập. Đến Nguyễn Khánh rồi mít Thiệu. Ai thây kệ ai. Cứ thuyên chuyển là đi. Từ Tân Cảnh xuống Kon Tum, Pleiku…. Đồng minh Mỹ đến và những chiếc trực thăng HU1B vần vũ trên bầu trời khu Võ Lâm lập căn cứ. Vậy là ra cái nghiệp ăn cắp đồ Mỹ. Khét tiếng là Ba gà, nó không thèm đến lớp nũa. Mà học hành gì ở cái thời đạn bay súng nổ, ăn và đi chơi không sướng sao? Minh Hai đậu không nổi Đệ thất để vào công lập phải học trường tư. Mấy trường tư thục cũng mang tiếng bởi học trò buổi học buổi ok xe Mỹ, không cho lên lớp thì sợ lính mang ép tay đến trường nói chuyện phải quấy, còn lên lớp thì… xấu hổ cho trường . Mấy thằng con ông cháu cha, làm đất làm trời, đe :”- đù má, tao đi lính về bắn thấy… mẹ tụi bây hết”
Hai Dậu nói với vợ:
–  Bà coi mấy đứa nhỏ, người ta nói với tôi thằng hai, thằng ba tụ tập với tụi con ông Cho, ông Nghịnh trộm cắp…
Vợ hai Dậu nạt chồng:
–  Ăn cắp cái gì? Trực thăng nó thả đồ hộp đầy ra đó, đứa nào không lấy, riêng chi thằng hai thằng ba
–  Thôi đi – Hai Dậu gằn – Thằng ba còn trèo lên trực thăng ăn cắp máy chụp hình, bà liệu mà dạy tụi nó.
–  Ông ở nhà mà dạy. – Bà hai cũng gằn –
Hai Dậu vốn sợ vợ. Thôi vậy. Cho yên nhà.
Vậy là Ba Gà cứ hoang dã mà theo. Từ đồ Mĩ, buồn tay Ba chơi luôn của cải bà con cô bác trong khu gia binh, thứ gì có thể qui đổi ra tiền, Ba tia sạch. Nó còn đột kích vào khu nhà ở dành cho vợ con Sĩ Quan. Tường xây táp lô, cửa hai lần khóa vẫn không thoát, chắc chắn là những đài các ấy không hề cánh giác… Người ta cầm tay Ba, cả tang vật đến mắng vốn. Bà hai Dậu trở giọng sặc mùi tứ sắc:
–   Có của phải biết giữ. Làm chi nó thì làm, đây không biết.
Rồi sa sả chửi… Ai đâu mà phân xử hả trời? Toàn vợ con lính hết. Mấy tay ban 2 An Ninh quát
–   Dẹp hết đi… Đừng có mà láo.
Cứ thế đời chạy như Công Voa chạy. Từ cao nguyên lại về duyên hải. Sư 22 rãi dọc theo lộ một. Án ngữ đỉnh Cù Mông đến đỉnh Bình Đê. Hai Dậu đưa vợ con về ngụ thị thấn Phú Thạnh… Đang buồn tẻo, Phú Thạnh hóa thị tứ. Đủ thứ ngành nghề theo thời cuộc mọc lên. Đông luôn vui, những thú vui phát triển theo cấp số nhân, snack- bar, cờ bạc… đủ. Không ngụ khu gia binh nữa. Hai Dậu tấp ván thùng đạn ra một căn nhà mái tole như ai. Trong căn nhà nầy bà xã nẩy ra sáng kiến chứa Thổ và đổ Hồ. Lính tráng cả bụi đời đến để tìm vui… Một xinh xinh nhỏ nhỏ lọt mắt Minh hai. Đang đệ tam tư thục, Minh bỏ ngang tuyên bố nhỏ xinh là vợ. Còn Ba gà? Thì đấy ” ăn cắp quen tay, ngủ ngày quen mắt” cử thế Ba tới… Kinh nhất thời điểm Ba dính vào ma túy. Cả thì trấn phải cảnh giác, ai cũng:
–  Đù má… Diệu Thủ Thư Sinh đến kìa…
Đi lính và làm vợ con lính vậy cũng sướng. Đâu có dính vô hòn tên mũi đạn. No đủ và cờ bạc…khoái quá. Đúng hông?
Vậy mà ra  cái ba mươi tháng tư bảy lăm.
Sau chiến tranh đố quốc gia nào không lâm vào khó khăn. Cái gì xây dựng lại mà không có những phát sinh ngoài ý. Dạng như Hai Dậu tiếc lắm thời đã qua. Tiếc cở nào cũng phải dựng lại người và dựng lại nhà. Nào – Lên đường – kinh tế mới đón chào. Phải làm mới cuộc đời. Kiếp ăn xổi ở thì không bao giờ quay lại. Nên nhớ cho rằng phong kiến, thực dân, quân phiệt và đế quốc không thể nào chịu nổi khí thế cách mạng. Đừng có mà mơ mộng hảo. Tất cả đang ở phía trước, chân cẳng đâu? Tiến lên…
Riêng Ba Gà thì không. Ba bỏ kinh tế mới đu đeo theo thành tàu chợ, tàu thống nhất ra nghiệp ăn bay.
Một ngày kia, không chịu nổi thiên hạ đàm tiếu. Minh Hai đích thân vào ga Long Khánh lôi thằng em về. Sao đó không biết, Ba Gà lê lết ăn xin với đôi chân bị liệt.
00000000000000000000000000000000000

Đói nghèo vẫn thường hóa hồn người bẩn chật và tăm tối. Thuở ăn bo bo độn mì lòng ai cũng  khoai lang củ sắn. Lục cục lòn hòn với nhau, chẵng nghĩa nhân gì sất, Khốn cùng tình mới biết nhau. Một chục chỉ dăm ba tích lũy được tí đỉnh từ thời mù xa, khuyên nhau :”- Rồi sẽ qua”. Còn lại cha đay nghiến con, vợ nhiếc chồng.. Nhỏ xinh của Minh Hai cũng rời chồng một đi không trở lại. Hai Dậu chịu không xiết với bệnh tật, thiếu thốn, một ngày kia tay bắt chuồn chuồn bái biệt trần gian.
Ảm đạm vậy. Ba Gà ra sao? Chao! Là tội. Lê lết đến chai mông trên tấm ván, Tha nhân tội nghiệp thẩy cho cặp nạng, nhưng đâu có điểm tựa mà dùng? Một thời ngang dọc, tiền bạc đầy tay và sơn hào hải vị… Giờ đây Ba thê lương  ngồi nhớ lại ngày xưa trong nhưng nhức những khát thèm. Ừ, thèm lắm những đường, sửa, cà phê, bánh mì súc… Thèm lắm một bữa no cơm trắng hột vịt luộc xì dầu… Trong giấc còng queo tôm luộc, nửa đêm về sáng Ba hận xiết bao gia đình nầy.
Đay nghiến mẹ, chửi bới anh, kể lễ với bầy em:
–   Tui chôm chỉa không mang về cho bà sao? Còn mày – Ba gọi Minh Hai bằng mày – Không có tiền tao ăn cắp mày lấy gì ôm sách đến trường… Cả tụi bây nữa, đồ vong ân bội nghĩa…
Bầy em cự lại:
–  Thôi câm đi, ông đừng có nhiều chuyện…
Về sau, về sau nữa. Và nhiều năm sau đổi mới. Kinh tế khởi sắc hơn một tí, ai đó bên thương binh xã hội tặng Ba một xe lăn. Họ còn bảo với bà Hai rằng, nếu làm đơn xin cho Ba nhập khẩu lại – Ba bỏ đi bất minh nên bị xóa tên khỏi sổ bộ đời – họ sẽ giúp Ba một sổ gì gì đó, sẽ được phụ cấp mỗi tháng vài đồng để…uống rượu. Khỏi phải chực chờ vào lòng thương hại của bất kì.
Không may cho Ba. Vòng xoay đời lên xuống, xuống lên buồn cười tợn. Nghèo giàu ẩn hiện như ma trơi. Khu kinh tế đang lây lất cơm áo gạo tiền, bổng sát nhập vào phố. Cái thung lũng đang yên ắng, thoắt cái thành điểm nóng công nghiệp. Thiên hạ năm châu bốn biển ồ ạt đầu tư, bất động sản tăng vù vù. Gia đình Hai Dậu dưới sự chủ trì của trưởng nam Minh Hai, chụp cái giá vào thời điểm sốt cao… Ôm một phát cả trăm cây SJC, đổi đời cái rụp.
Phú sinh lễ. Còn đạo tặc? Đôi khi không do bần, người ta trộm cắp vì thích hoặc quen tay. Có khi do… truyền thống. Anh em Minh Hai là một điễn hình. Mười một trai gái, cũng thanh cũng tú đấy, nhưng ai cũng có tí đạo tặc trong hồn. Sau khi bán đất, tất cả quây quần dưới bàn thờ cha để luận công ban thưởng :”- Phải đều ra..” “- Ừ, đều ra..” Bầy vịt trời lên tiếng. “- Đều cái gì?” Đệ Tam tư thục Minh Hai hắng giọng đọc:” – Cái dòng con gái ngoại tông, thờ cha kính mẹ bên chồng mà thôi Bầy đực nghe mà hởi lòng hởi dạ :”- Tất nhiên rồi, của đâu mà cho mấy thằng anh em rễ, không làm ăn chỉ lo nhậu…”. Vịt trời nháo nhác kêu :”- Đừng có mà hòng, không chia cho tao, không yên với tao đâu, tao kiện ra tận …Hà Nam Ninh”
Minh Hai lừ mắt:
–  Không yên cái gì? Cứ kiện đi. Tụi mày còn dính líu gì trong cái nhà nầy, tên tuổi đã cắt từ khi lấy chồng…
Bà Hai:
–   Im ngay. Tao còn đây, đừng có loạn lên.
Giọng điệu một thời chứa thổ đổ hồ, bén như dao cạo và đang là chủ nhân một đống vàng mới bình định được bầy con “- Xét cần là chơi tất… không cần giầy”.
Lạnh tanh, bà Hai phán:
–  Tao cho bao nhiêu đó, không lấy thì thôi.
Tuy xế chiều, nhưng bà vẫn thừa minh mẫn, gửi tất cả vào ngân hàng. Nhà cửa được xây mới khang trang, để tiếp khách và bầy con, từ dâu đến rễ, ngày nào cũng quà cáp, nườm nượp vào ra… Chao! Lễ nghĩa phục hồi.
Hết bĩ rồi thời lại thái nhé. Qua rồi thời gian khó. Tay ga vù vù chạy… và ai cũng ghẻ lạnh nhìn phế nhân Ba Gà. Cả cái hộ khẩu bà Hai cũng chẳng buồn nhập cho con. Tên tuổi làm gì với tàn phế? Phải vậy không? Hay sợ có tuổi tên rồi Ba đòi chia của nả? Ừ, dám lắm…Thôi lơ đi cho chắc.
Buồn lắm. Ba lăn xe từ quán nầy sang quán khác, ké li rượu thừa của máy thằng lành lặn. Cay đắng nên phân trần và kể lễ:
–   Đù má…. thằng Hai đừng đạo đức giả… Nó nói tao làm nhục gia đình. Trộm cắp và xì ke ma túy. Nó đẹp lắm, hay lắm sao? Đù má… không có tao…
Thiên hạ mà… họ đểu lắm, cứ chuốc cho Ba Gà dăm chén để nghe chuyện đại gia Minh Hai, một thời “đạo chích” ở Tây nguyên… Chân liệt nên miệng Ba phát triển theo hướng ” mất nầy được kia”. Lê xe về nhà Ba xỉa xói mẹ:
–  Bà đừng phủi sạch công tui. Bà dùng tiền ăn cắp của tui để ngồi sòng. Tui đâu ăn một mình… Bà không phải mẹ, đứa nào bà cũng coi là con, chỉ có tui bà coi không bằng một con chó…
Với bầy em, Ba lôi ra từng đứa một. Đứa nào cũng tày đình những tội là tội… Cứ thế rượu vào là Ba chửi. Thời nầy rượu rẽ mạt, chỉ cần hai xị là bá tánh đã nghe được  một dọc từ Bến Hải đến Cà Mau….Quan trọng là nghe được tiếng sụp đổ của câu Phú quí sinh lễ nghĩa mà Minh Hai cố dựng lên từ lúc có tiền.
Ngày nào cũng nghe chửi, họa có thánh mới nuốt được cục tức vào lòng. Anh em Minh Hai nuốt sao trôi. Chuyện nhà cứ lôi cho ba quân cười vỗ mặt. Bà Hai có lúc còn đấm ngực kêu lên:
–  Trời ơi, cho hắn một búa, hắn chết đi cho rồi.
–  Thì bà cứ giết tôi đi – Ba gà đốp chát lại –
– Mày muốn chết thì tao cho chết – Thằng em tên Thành cầm cây lao đến đập vào chiếc xe lăn. Hôm đó chắc uống nhiều nên Ba chửi ầm ỉ . Nghe ồn ào, đang bia bọt cùng bạn bè Minh Hai về. Năm thằng vai u thịt bắp mồ hôi dầu, thằng nào cũng đỏ ké vì men. cái máu xem trời bằng nửa hạt tiêu bừng dậy, lao vào đấm đã gã tàn phế Ba Gà. Thiên hạ đứng coi chơi, chả ai can, mà can cũng không được. Lỡ suông đòn ai chịu?
Và rồi cả năm anh em phải chịu trách nhiệm trước cái chết ba Gà. Chớ sao. Với luật pháp con người là vốn quý, mọi hành vi xúc phạm nhân thân người khác đều phải chịu trách nhiệm hình sự.
Còn bà hai Dậu? Sau khi năm đứa con lần lượt tra tay vào còng, bà ngơ ngơ ngẫn ngẫn. Có khi đang ngồi bà đâm đầu bỏ chạy.
Nga – Đứa con gái không chồng rượt theo:
–  Mạ..đừng chạy… mạ ơi…

NGUYỄN TRÍ