Hoài An
.
Giỗ quải là chuyện đặc thù của người phương Đông, của người Việt Nam ta. Thử hỏi trong đời có mấy ai không đi ăn giỗ, không có tổ chức đám giỗ trong nhà. Giỗ là ngày tưởng niệm người thân trong gia đình đã quá vãng mà làm sao không có được !? Có người cho rằng dân phương Tây coi trọng ngày sinh, còn dân phương Đông lại coi trọng ngày mất của một đời người. Tại sao như vậy chỉ có những bậc hiền triết mới giải thích giúp, còn cỡ mình thường thường chỉ “năm ba chữ vẩn vơ”, chỉ biết quải giỗ là tập quán lâu đời mà ông cha ta đã để lại, cứ đến ngày người thân đã mất là tập trung anh em, họ hàng, bà con cùng gặp với nhau.
Hẳn nhiên bà con cùng gặp với nhau có thể là để cùng nhắc với nhau về phẩm hạnh, về chuyện đã làm của người đã khuất, có thể là nhân đó mà bàn về chuyện giữ gìn gia phong, họ tộc. Nhưng ngày gặp nhau đó, đã quây quần tụ hội lại với nhau thì không thể thiếu chuyện … ăn. Chuyện ăn mới là chuyện hàng đầu của con người. “Trời đánh cũng phải tránh bữa ăn”. Chả vậy mà sau từ Ăn trong ngôn ngữ Việt, có quá nhiều từ đi kèm để diễn tả chuyện ăn. Nào là Ăn như hổ lốn, Ăn như mèo mửa, Ăn ké, Ăn theo, Ăn trộm, Ăn cướp, Ăn cả phân cả sắt thép, Ăn bẩn, Ăn quịt, Ăn hại, Ăn gian … Ăn Ăn Ăn gì đấy mà không đủ sức để liệt kê ra ! Cũng từ chuyện ăn mà Ăn giỗ cũng mang nhiều hệ lụy thể hiện cái con trong con người.
Vì gặp nhau không thể thiếu chuyện ăn nên ngày xưa mấy cụ đã định ra “hương hỏa”. Để có điều kiện nhang khói, đủ điều kiện tổ chức lâu dài cho ngày gặp nhau, các cụ dành riêng một gia sản có thể sinh ra lợi tức hằng năm hồi đó là ruộng đất mà giao cho người “thừa tự”, dĩ nhiên là con trai trưởng trong gia đình, là cháu đích tôn của một tộc họ. Anh trai Cả phải lo phụng tự, phải lo gìn giữ giềng mối cho gia đình cho họ tộc. Ai đi đâu thì đi chớ anh chàng thừa tự nầy không thể bỏ xứ, bỏ họ tộc mà đi được. Có phải vì vậy chăng mà thời tiến về phương Nam, chỉ có anh thứ hai, thứ ba mới ly hương đến khẩn hoang nơi xứ lạ. Tiến vô Nam không thể có anh Cả ra đi, nên thế thứ lớn nhất trong Trung, trong Nam hiện nay mới gọi với nhau là anh Hai chớ không phải là anh Cả !?
Xem vậy trọng trách của anh chàng thừa tự phải lo gìn giữ giềng mối cho gia đình cho họ tộc, trong đó không thể thiếu là lo chuyện Ăn Giỗ. Các cụ ngày xưa có câu : “Chồng là cái đó, Vợ là cái toi”. Chồng phải đơm đó, phải làm ra của cải, Vợ phải là người biết gìn giữ của cải mà chồng đã làm ra. Nhưng nhiều nàng dâu trưởng đã gìn giữ quá mức cần thiết, đã vặt đầu nầy, vặt đầu kia, ngày Giỗ Họ lại đi giấu món nầy, giếm món nọ. “Miếng ăn là miếng tồi tàn”, họ hàng sinh ra chuyện đá thúng đụng nia cũng chỉ vì chuyện Ăn giỗ. Thực ra ngày xưa các cụ có khuyên với nhau “Liệu cơm mà gắp mắm”, gặp nhau chỉ cần đĩa dưa muối với chén mắm cà. Thậm chí các cụ còn sắp xếp với nhau “Góp giỗ”, “Gửi giỗ”, anh em trong nhà chung tay lại với nhau lo ngày giỗ quải chớ đâu phải chỉ riêng người được Ăn hương hỏa.
Nhưng kể cũng lạ, từ xưa tới nay cái hợm hĩnh của con người trong chuyện Ăn giỗ không có chút gì giống như lời khuyên của cha ông. Không ít người quan niệm Giỗ là phải mâm cao cỗ đầy mới tỏ là có hiếu nghĩa (hic !). Người xưa kể lại chuyện Góp Giỗ phải mua đủ mười voi về làm cỗ chớ tám con chả bỏ bèn gì. Rồi, thật là “Mười voi chẳng bằng bát nước xáo”. Ngày nay không ít người đã quan niệm giỗ quải là chuyện trả nợ miệng (hic !). Đi Ăn giỗ là để tỏ cho thiên hạ biết mối quan hệ thân thiết của ta với nhà có đám giỗ. Bày giỗ, mời cỗ là để gặp nhau “dzô dzô”, nhân lễ giỗ hậu hĩ mà có của đút lót trá hình, chẳng màng đến người đã khuất có yên lòng ở cõi khác hay không. Đúng là :
Khi sống thì chẳng cho ăn
Đến khi chết xuống làm văn tế ruồi
Nhưng nói cho cùng, mọi lễ nghi cho người đã khuất đều là để tác động đến người hiện còn ở dương thế. Nếu giỗ mà có mâm cao cỗ đầy, thật ra cũng là điều đáng mừng. Ngày nay ta được ăn sung mặc sướng, sắm được mâm cao cỗ đầy, nghĩ lại mà thương cho người đã khuất thuở sinh tiền gặp nhiều thiếu thốn, khó nhọc, còn phải chắt chiu từng hạt gạo, mớ rau nuôi con khôn lớn, nuôi cháu thành danh. Tại sao bây giờ với cha mẹ, ông bà may mắn hiện đang còn ở với chúng ta, ta không rót được chén nước, không thả được cái mùng, chăm sóc từng miếng ăn, từng giấc ngủ cho người đã già yếu bằng những cái gì mà hiện chúng ta có được … Tu tâm dưỡng tánh làm người thì “Tu đâu cho bằng tu nhà, Thờ cha kính mẹ mới là chân tu” … Trong những ngày giỗ quải, truyền tải được cho con cháu, cho đời sau rõ ý nghĩa nầy là đã thực hiện được ý nghĩa đạo lý “hương hỏa” của người xưa. Người xưa sống với tính cộng đồng “tứ đại đồng đường”, bốn đời cùng ở chung trong một nhà. Để hiểu người xưa, hướng về cội nguồn, không thể không lưu tâm đến tính cộng đồng của một gia tộc.
Nói đến giỗ quải trong một gia đình, cũng không thể không nhớ tới ngày giỗ ông Tổ của dân tộc Việt. “Chim phải có tổ, người phải có tông”. Các thị tộc xa xửa xa xưa với niềm tin thiêng liêng, sùng bái một con vật, hoặc một loài cây, một đồ vật nào đó, coi đó là tổ tiên của thị tộc mình (totem). Chưa rõ các nhà nghiên cứu đã đồng thuận tới đâu về việc xác định totem của người Việt là cá sấu hay chim lạc, là rồng hay chim hay là tiên … Dù sao đi nữa cả nghìn năm qua dân Việt ta đều cho quốc Tổ của ta là các Vua Hùng. Từ lâu trong dân gian truyền lại câu ca :
Dù ai đi ngược về xuôi
Nhớ ngày giỗ Tổ mồng mười tháng ba
Tấm bia “Hùng Miếu Điển Lệ Bi” ở Đền Thượng trên núi Hùng, lập năm Khải Định thứ 8 (1923) đã cho biết các triều đại xưa tế lễ các Vua Hùng vào mùa thu, là mùa có các lễ hội có tính lịch sử cổ xưa. Năm Đinh Tỵ niên hiệu Khải Định thứ 2 (1917), bộ Lễ thuận theo tấu trình của Tuần phủ Phú Thọ là Lê Trung Ngọc, ấn định ngày mồng 10/3 âm lịch hằng năm (trước ngày giỗ Vua Hùng đời thứ 18 một ngày) làm ngày quốc lễ, ngày cúng giỗ quốc tổ của dân tộc Việt. Xem ra lịch sử ngày Giỗ Tổ Hùng Vương chính thức hóa bằng luật đã gần được 100 năm. Mãi đến gần đây, ngày 02/4/2007, luật pháp CHXHCNVN mới nâng ngày 10/3 hằng năm thành ngày lễ lớn, cho người lao động nghỉ lễ được hưởng nguyên lương.
Cũng nhờ từ đây, con cháu của 50 người con vượt đồi non phá rừng núi, khai rẫy nương, con cháu của 50 người con dọc Trường sơn đi xứ Bắc, đi xứ Nam sau bao nhiêu năm vật lộn với miếng ăn đã có lưu tâm hơn, có ý thức hơn về cội nguồn, về tiên tổ. Nhưng cũng thật trớ trêu là khi đã có cái ăn cái mặc, ấm cật no cơm, sự thành tâm của con cháu cho ngày giỗ Tổ đã không vượt qua được những lỗ hổng trong con người mà phải bao đời mới bồi đắp nên vóc nên hình. Ngày Giỗ Tổ Hùng Vương năm 2008 xảy ra sự cố lễ vật tiến cúng Đền Hùng bánh chưng nặng 2 tấn bị rữa và lên men, bánh dầy 1 tấn phần lớn nhân bằng xốp. Năm 2010 lại xôn xao chuyện cúng tiến các Vua Hùng chai rượu vodka khổng lồ dung tích 4000 lít, lễ vật dâng lên được diễn giải với tâm niệm “phi tửu bất thành lễ”, không có rượu là không đúng lễ. Phải vậy không (!?) Phải chăng chàng rể đã mua được mười voi về làm cỗ, hay là nàng dâu hợm hĩnh khoe mẽ đã mượn ngày giỗ để quảng cáo thương hiệu (!?). Ấn đền Trần, rồi mới đây loạn ấn đền Hùng, tiên tổ chắc cũng phải khóc ròng trước máu me mượn danh để kiếm tiền của con cháu.
Chuyện Giỗ quải cho người đã mất của người Việt là nhắc nhở cho người còn sống biết quây quần đùm bọc lẫn nhau, nhắc nhở cháu con là uống nước phải biết nhớ nguồn, biết kính trọng tổ tiên, ông bà, cha mẹ. Dâng hương trước bàn thờ phải nghiêm trang, quần áo chỉnh tề là tỏ sự thành kính. Cỗ bàn cho ngày giỗ chỉ nén hương, chén nước lạnh cũng đủ sự thành tâm. Giỗ quải dung dị, đơn giản là vậy, nhưng kệch cỡm của đời thường đã biến dạng giỗ quải. Không riêng gì ngày xưa, mà ngay cả ở thời đại ngày nay.
HOÀI AN
Tương Tri 
Quỳnh nói:
27/04/2013 lúc 21:13
“Ủa chớ ông Nghị Hách nào ở đây nữa , ổng xin phép vắng mặt đi khám điền thổ mà !”Bạn Quỳnh hỏi sao không ai trả lời ? Quỳnh ơi , Dung không biết , đợi bạn Tạ Chí Thân đi ăn đám giỗ về hoặc bạn Hoài An rãnh rãnh sẽ trả lời cho Quỳnh nha. Đừng buồn
ThíchThích
Mới vừa re còm cho O Quỳnh rồi mà Quận Chúa !
ThíchThích
Khiếp ! Quận chúa mà đi đòi nợ là con nợ có nước bỏ xứ mà xù !
ThíchThích
Đó đó , Quỳnh. Ổng về rồi, không thu hoạch được gì nên bực mình nói xấu Dung.
ThíchThích
Đọc bài viết của nhà văn Hoài An, nhắc cho tôi nhớ tới câu chuyện của một người bạn, chuyên như thế nầy:
Anh là con trai trưởng của một gia đình gồm chị cả và một đứa em gái, tất cả đều có gia dình riêng tư.
Anh chị rời VN và định cư tại Uc gần ba thập niên qua, cha mẹ qua đời để lại một căn nhà. Vì anh là trai trưởng, coi như anh được quyền thừa kế căn nhà “từ đường” nầy, nhưng vì ở xa cho nên người chị cả vẫn tiếp tục sống trong căn nhà sau khi cha mẹ đã qua đời.
Bởi là người thừa kế cho nên chuyện nhà từ đường xuống cấp (mà cứ xuống cấp thường xuyên) thì anh phải chịu trách nhiệm sửa chữa, hằng năm giỗ ông bà cố, ông bà nội, ông bà ngoại, cha mẹ..cũng đều do anh đóng góp.
Mỗi lần giỗ anh gởi về 200 dollars để sắm sửa mâm cỗ, nhưng người chị và đứa em bên đó cứ than phiền là số tiền đó không đủ trả thêm phần bia rượu.
Anh hỏi, gia đình chị em con cháu bên đó chỉ có chừng mười mấy người mà sao lại tốn kém như vậy, thì được trả lời rằng phải mời bà con hàng xóm nữa.
Hỏi sao phải mời hàng xóm thì bảo rằng, nhà người ta có giỗ mời mình thì giỗ nhà mình cũng phải mời lại chứ?
Cách nay mấy năm anh không gởi tiền về, người chị gọi qua hỏi sao sắp giỗ rồi mà không thấy gởi tiền về, anh dứt khoát:
– Kể từ năm nay, em sẽ lo việc giỗ tại căn nhà từ đường bên nầy, chị và em đừng lo nữa!
Người chị phân trần:
– Người ta mời mình ăn giỗ nhà họ mà bây giờ nhà mình không có giỗ thì làm sao đây?
Ông em bực tức:
– Thì chị cứ mời họ qua đây ăn giỗ với em!
Và cũng kể từ lúc đó chị em bắt đầu giận nhau không thèm nhìn mặt nữa!!!
****
KẾT: chuyện giỗ kỵ cũng có cái hay nhưng cũng có cái không hay, tùy hoàn cảnh!?
Cám ơn nhà văn Hoài An
ThíchThích
Chuyện anh DinhTanKhuong đã kể là chuyện thật, hằng trăm chuyện đã thật sự xảy ra giống như vậy đấy anh. HoaiAn thấy những từ đi kèm sau từ ăn trong ngôn ngữ Việt có ngữ nghĩa tốt đẹp chiếm tỷ lệ chẳng là bao.
Lễ nghi được bày ra là để kiểm soát sự chừng mực trong ứng xử. Nhưng thường thì bản năng của con người đòi hỏi phải vượt qua những áp đặt. Mong sao mọi người cảm nhận được những lễ nghi đó không phải là những áp đặt quá đáng trong cuộc đời nầy.
ThíchThích
Bác Trường Nghị quơi!
_“Khi sống thì chẳng cho ăn
Đến khi chết xuống làm văn tế ruồi”
Cái đạo lý người xưa để lại cho con cháu qua chữ “ĂN”, dạy thật khéo!
Còn ngày nay:
_”Ai ăn để… mà sống, còn Ai ráng …sống để ĂN ?” Muốn tìm hiểu chắc cũng điên cái sọ dừa,Bác nhỉ ?
ThíchThích
Ai ăn để mà sống, còn ai ráng sống để ăn ?
Dễ ợt mà NgocTho, mấy ông nhà văn nhà thơ được vợ con bón cơm bón cháo cho là những kẻ ăn để mà sống. Mấy ngài xài một tô phở vài chục usd là những người sống để mà ăn. Còn một lớp người ăn chẳng ra ăn, sống chẳng ra sống là tàn dân ta đó.
ThíchThích
@ chú Ba H.A
Cũng cái ăn, chú khơi lại cái phong tục, tập tục, hủ tục…rồi đá giò lái sang thời sự. Chú coi chừng võ Bình Định là “túc bất ly địa” nghen chú!
Thời ông quan huyện BK bị kỷ luật, làng tui có cha Hương Kiểm sở hữu cái quạt Ba Tiêu, trên đó ghi ngày giỗ tất cả các hộ trong làng, để nhớ. Trời ơi, nhà nào có giỗ mà hôm ấy quên mời ngài là ngài sai thằng mõ đến trước ngõ gõ tới lúc có người nhà ra mời mới thôi.
ThíchThích
Cái cha Hương Kiểm ngày ấy hình như ở làng Dõng Hòa thì phải !? Thời nay cái quạt ba tiêu lạc hậu mất rồi Anh Ngọc. Quan làng bây giờ sắm lủ khủ cái món í ới với nhau chỉ để đi ăn giỗ. Cảm ơn anh đã nhắc chừng túc bất ly địa.
ThíchThích
Bạn Hoài An đừng sợ , Chân hỗng rời đất là độc quyền của võ Bình Định nhưng cái đầu của Quang Trung Bình Khê có quyền suy diễn lung tung. Cố lên bạn, chắc sư huynh Anh Ngọc không nỡ trục xuất bạn ra khỏi môn phái đâu ! Huynh đệ như thủ túc ha !
ThíchThích
Cái ngón đá giò lái khi sử dụng chỉ còn một chân trụ, chân kia đã rời đất mà không nhanh đòn, chắc đòn thì cũng dễ bị phản đòn bằng chính ngón nghịch lân cước đó O Quỳnh. Được nhắc chừng là mừng lắm !
ThíchThích
Tui chịu bài này quá chừng chừng, tui dang bận tay… chút nữa tui còm tiếp nghen anh Cả, (ý quên! anh Hai!)
ThíchThích
Phải chắp tay mà bái cái ngẳng của Tạ Chí Thân thôi !
HoaiAn thứ ba chớ hổng phải thứ hai. Ông anh hai mình ở địa chỉ nầy nè :
Tú Gân
ThíchThích
Bi giờ tui lại chịu ông anh “hai néo” của ông rồi!… Ngập ngừng, chưa biết recòm cho ai trước đây?!
ThíchThích
Anh Tú nhà tui cũng là một thành viên của Tạ Gia đấy nha Tạ chí Thân !
ThíchThích
Quí chu! Hé một chút đi ông Nghị hách!
ThíchThích
Ủa chớ ông Nghị Hách nào ở đây nữa , ổng xin phép vắng mặt đi khám điền thổ mà !
ThíchThích
Thiên hạ cười lăn ra mà chết mất !
O Quỳnh ới ơi !
ThíchThích
Chúc mừng bạn HOÀI AN đến với TƯƠNG TRI bằng một bài bàn về chuyện ĂN đầy ý nghĩa.
ThíchThích
Chào Quận Chúa, nếu bàn về chuyện ăn thì HoaiAn đâu dám múa rìu qua mắt thợ với người đất đế kinh. Bất quá nhân chuyện xưa mà tán chút chuyện nay để tìm chút hương vị của cuộc đời vậy mà.
Cảm ơn tuongtri đã dành chỗ cho bài viết nhỏ của HoaiAn.
ThíchThích
Ngày xưa đi ăn đám giỗ xong còn được gói đem về : bánh ít lá gai, bánh ít trần , xôi chè trái cây…đủ thứ . Tiểu thư thích nhất ông nội dẫn đi ăn đám giỗ ,ai cũng sợ ông nội nên lúc nào tiểu thư cũng có một phần nhiều nhất mang về…
ThíchThích
Ai cũng sợ ông nội nên lúc nào tiểu thư cũng có một phần nhiều nhất mang về… (!)
Vâng, thưa tiểu thư. Nhiều khi chuyện miếng mắm trao qua miếng cà trao lại, chuyện ăn lấy thảo … là vì quý mến nhau, nhưng đôi khi cũng vì sợ (!?) Cũng giống như trong ngôn ngữ Việt gọi bằng ông là bày tỏ sự tôn kính bậc trưởng thượng, nhưng nhiều khi sợ quá mà gọi bằng ông : Ông ba mươi, Ông voi, Ông bình vôi, Ông Năm Chuột (ý lộn Ông Tý) …
ThíchThích
Bạn Hoài An ơi , ông nội tiểu thư khi nào đi đám giỗ cũng mang biếu gia chủ nhiều hơn quà mà gia chủ “biếu” tiểu thư. Ông nội dặn tiểu thư rất nhiều về đạo nghĩa cho và nhận. Tiểu thư có thể quên đi ít nhiều…Bạn Hoài An khi nào rãnh rỗi nhớ viết về điều này cho mọi người đọc nha. Riêng tiểu thư rất phục những điều bạn đã viết …cái đạo nghĩa cho và nhận đó.
Tái bút : ông nội tiểu thư không giống ông Ba Mươi đâu .
.
ThíchThích
Tiểu thư ới ời !
Mấy lời tâm phúc ruột rà
Tương tri dường ấy mới là tương tri …
ThíchThích