( Một câu chuyện đồng quê )

Lúc đó tôi đã được hơn gần 10 tuổi đang học lớp ba. Và đang được trong kỳ nghỉ hè. Tôi học chung một lớp với Long, người con kế của chú ba Mận, ở cùng trong vuông đất với nhà bà Nội của tôi (1). Nhà Long có một chuồng trâu nuôi khoảng năm con lớn nhỏ. Thường thì nhà của Long mướn người khác đưa trâu đi ăn. Những tháng hè thì Long tự dẫn trâu đi ăn. Tôi thì từ nhỏ lớn lên thích chơi đủ thứ trò chơi của tụi con trai như đá dế, thả diều, bắn chim, câu cá… Và mặc dù đã theo mấy đứa khác đi ra bưng(2) nhiều lần để bắt cá, nhưng chưa bao giờ tôi được đi rong trâu.
Tháng trước tôi có ngõ lời với Long cho tôi đi theo rong trâu vì sắp được nghỉ hè. Và chiều hôm qua, gặp nó đang lúc lùa trâu vô chuồng Long nói với tôi là ngày mai đi rong trâu với nó. Tôi rất vui mừng và về nhà gặp Ông Bà Nội xin phép. Vì là mùa hè nên Ông Bà đồng ý ngay và tôi cũng không quên nhờ Bà nội đánh thức dùm (quên nói vơí các bạn tôi là cháu đích tôn nên được ông bà cưng chìu nhất nhà). Thằng Tuấn, đứa em cô cậu đòi đi theo chơi. Nhưng vì em còn nhỏ nên Bà Nội không cho đi. Đêm đó nằm trên bộ ván gõ (3) mà tôi cứ thao thức trằn trọc khó ngủ. Cứ mong cho trời mau sáng để được đi chơi. Rồi con buồn ngủ chợt đến lúc nào và tôi thiếp đi mà không hay biết …
Thoáng nghe tiếng bà nội văng vẳng bên tai và chân mình bị lay mạnh. “Dậy. dậy đi con”. Bà vừa lắc chân tôi vừa gọi. Tôi thức dậy, vươn vai và leo xuống khỏi bộ ván gõ. Vừa đánh răng, súc miệng xong là tiếng gỏ năm cái “boong, boong …” của cái đồng hồ treo trên cây cột nhà báo cho tôi biết đã đúng năm giờ sáng. Bà nội đã dậy sớm chuẩn bị cho tôi một gói cơm mo cau (4), vài trái dưa leo và một ít muối tiêu. Vừa lúc đó thì Long cũng vừa bước vô ngạch cửa vồn vã nói : “ Chào bà Tư”; Nhìn thấy tôi nó hỏi liền: Vũ ơi! Xong chưa mậy? Xong rồi, tôi vừa đáp vừa quay qua hướng bà nội nói: Thưa bà, con đi. Bà tôi vừa buông tiếng: Ừa! Tôi liền vội bước lên gian nhà trên để chào ông nội thì không thấy ông đâu cả. Tôi hỏi bà, bà tôi cho biết là ông đã đi uống cà phê từ sáng sớm. Bà tôi vừa đưa túi đệm đựng cơm và móc trong túi áo bà ba cho tôi thêm tờ giấy bạc hai đồng có hình ông Tổng Thống Ngô đình Diệm. Tôi bước xuống nhà dưới kế bên bồ lúa lấy cái đụt( giỏ để đựng cá). Vừa đi vừa chạy theo qua đến nhà Long; thì thấy nó đi đang đến bên chuồng trâu, rút chốt cổng, và kéo cánh cửa bằng tre cho mấy con trâu đi ra. Con trâu đầu đàn là con trâu đực tên Chảng, to lớn với hai cái sừng cong vút, kế đó là con trâu mẹ cũng to lớn và hình như đang có mang nên tướng đi trông thấy nặng nề chậm chạp. Hai con trâu đực, một con độ hai năm tuổi, tên Kui một con khác hơn một tuổi tên Cò vì da nó hơi trăng trắng, và một con nghé cái mới mua độ sáu tháng tuổi. Mùi phân trâu hòa lẫn mùi nước đái bay lên ngai ngái xông vào mũi. Tôi phải quay đầu né tránh sang một bên. Long đem theo cái gàu bằng nhôm trái sáng . Khi lùa bầy trâu đến ngã ba đường xuống bến gần nhà ông Năm Sái, thì tôi đã thấy nhiều đàn trâu từ mấy ngã đường cùng hòa nhập nhau để đi xuống hướng bến cây Dừa. Tôi gặp vài thằng bạn học cùng lớp như thằng Sơn, thằng Tùng cũng dẫn trâu đi ăn. Tiếng la í é của những anh chàng chăn trâu kêu gọi mấy con trâu bỏ bầy vào vuông rào những nhà hai bên đường để ăn lá mía hay lá đậu phọng.. Tiếng quất roi bằng nhánh trúc vào đít trâu nghe kêu đét, kèm tiếng chửi thề ỏm tỏi… Tiếng gọi nghé ngọ, nghé ngọ của những con trâu mẹ gọi những con nghé còn mãi mê ngơ ngác rong chơi không chịu đi theo bầy…
Những tiếng chân sầm sập của bầy trâu làm tung từng đám bụi đỏ mịt mù bay theo từng cơn gió của một buổi sáng hòa theo tiếng gà gáy rộ của những anh chàng gà trống. Khi chúng tôi xuống đến bến cây Dừa, tôi nói với Long chờ tôi và vội chạy tạt vào quán cóc của bà Hai để mua cái gì đó ăn sáng.Trong quán thì rất đông người, tiếng nói chuyện rôm rã. Trên cái bàn dài lớn hình chữ nhật. Người thì ngồi trên chiếc ghế dài gọi là con ngựa, áo vắt trên vai nhâm nhi cái xây chừng đen, tay cầm cái bánh tiêu nhúng vào ly cà phê ; người khác thì ăn hủ tiếu với những lát thịt xá xíu màu đỏ trên mặt những lá xà lách. Một nhóm ba người, mới sáng sớm đã nhâm nhi bên xị đế và mấy hột gà ung, uống vô kêu ót.ót. Nhăn mặt xong thở ra: khè. khè! Tôi vội mua bốn cái bánh dừa và bịch kẹo đậu phọng rang, loại trên mặt có tráng một lớp đường vàng như mạch nha hết hai đồng bạc mà bà tôi đã cho. Bước ra khỏi quán thì thấy có hai anh đi đặt trúm(5) hay đi câu đêm mặt mũi bơ phờ. Họ ngồi chồm hổm bên cạnh mớ đồ đi câu và đang cho tay vào giỏ bắt ra mấy con cá trê vàng mập mạp đưa cho mấy chị bạn hàng,là người mua cá đem ra chợ bán kiếm lời. Họ đang mặc cả giá với nhau.
Tôi chạy ra xuống mé sông thì thấy Long vẫn còn cho đàn trâu chờ tôi. Đưa Long bốn cái bánh dừa và bịchj kẹo. Vừa đưa tay lấy bánh Long vừa nói: Mầy đi theo cỡi con trâu mẹ. Xong nó bỏ bánh và bịchj kẹo vào cái gầu bằng nhôm rồi máng lên sừng trâu. Vừa đi theo đàn trâu, tôi vừa đưa mắt nhìn theo Long coi nó làm gì để mà bắt chước…

Nước sông đang dâng lên, mênh mông tràn đầy cả hai bờ. Tiếp giáp giữa ngã ba sông và bến cây dừa là những dãy cát, người dân trong làng đến đây xúc cát chở về xây nhà năm này qua năm nọ mà cát không bao giờ vơi.
Đàn trâu đã bắt đầu lội nước, Long ngồi trên lưng con Chãng, nó lội đi phăng phăng . Nắm đuôi con trâu mẹ nó kéo tôi đi một hồi, rồi tôi đưa bàn tay vuốt nhè nhẹ lên lưng và thì thầm như ngầm muốn nói với nó cho tôi leo lên lưng. Xong tôi leo lên lưng nó. Mới sáng sớm ngâm mình dưới nước da gà nổi lên cùng mình, lội theo đàn trâu một hồi cảm thấy bớt lạnh vì quen dần. Trên mặt sông hơi nước bốc lên thoang thoảng, lững lờ chầm chậm như còn lưu luyến không muốn rời xa. Hai bờ sông đầy những lùm mây dóc(6), trâm bầu, mù u… từ từ lui lại phía sau. Đàn trâu đang bơi về phía hướng Láng Chà. Mặt trời đã ló dạng từ phía xa xa, những ráng mây màu vàng rực rỡ hừng lên từ phía chân trời, vài đám mây xám nhỏ lãng đãng trôi. Một bầy cò trắng độ hơn chục con sãi cánh dài hình chữ V đang bay về hướng Tây, có lẽ chúng đã ăn đêm trên cánh đồng nào đó bây giờ bay đi tìm chổ ngủ. Bầy trâu lội sát bờ sông nên tôi nhìn thấy nhiều trái bình bát chín vàng!( mấy trái này mà hái đem về dú vào lu gạo vài ngày xong dầm với nước đá đập nhuyễn trộn đường cát ăn là hết xẫy!).
Nhiều hàng cây mua,trái chín tím chiếm cả một khoảng đất dài ( trái sim rừng, tôi thích ăn những trái mua này, rất ngọt, ăn nhiều mặt đỏ hừng hừng như ăn cơm rượu nếp nhưng cái lưỡi thì tím ngắt!). Trên bờ lác đác từng nhóm người vác cộ đập lúa, người thì gánh hai cái thúng, bên trong lỉnh kỉnh như ấm nước, bánh ú hay khoai lang nấu, xôi đậu để đãi những người cắt, phụ đập lúa ăn giậm(7). Tiếng nói cười, trêu chọc vang cả một góc trời. Cuối cùng khoảng chừng một tiếng sau đàn trâu cũng lội đến chỗ để cho ăn. Đó là một vạt trống có nhiều cỏ mọc cao và trên đám ruộng những gốc rạ màu nâu sậm, đã mọc lên những chùm lúa non xanh mơn mởn. Đàn trâu bây giờ tự do ăn lúa non. Cuối đám ruộng là một đàn trâu khác cũng đang ăn. Trên lưng chúng một vài con cò trắng nhàn nhã rĩa lông. Đàn trâu đó của thằng Dứa cũng học cùng lớp ba, nhà ở ấp Ba dưới dốc.
Tôi và Long đem bánh dừa ra ăn. Mùi nếp bay lên mũi thơm lừng khi lớp vỏ bằng lá dừa được bóc ra(8). Những hạt đậu đen béo ngậy và tiếng nhai sựt sựt của những miếng cơm dừa nạo. Hai thằng ăn chớp nhoáng hết hai cái bánh. Tôi cảm thấy còn muốn ăn thêm cái nữa! Long bước về hướng góc ruộng tìm chỗ vạt nước trong, đưa tay vốc lên môt bụm nước. Tôi cũng bước tới tìm một chỗ để uống. Nước ruộng hay sông uống vào mát lịm và ngọt. Đôi khi cũng chua chua vì có những chổ nhiều phèn(độ PH cao).
Nắng đã lên cao gần chếch đỉnh đầu. Long đưa mắt quan sát một vòng đàn trâu xong buột miệng nói với tôi: Mình đi bắt cá! Nước trong ruộng không còn nhiều chỉ hơn gang tay (vì người ta đã xã bọng )(9). Long đi dọc theo bờ ruộng, tôi đi theo sau lưng nó. Thỉnh thoảng nó dừng chân dậm mạnh xuống bờ đất, miệng bậm môi lại bật ra tiếng kêu: “Bập. bập”. Nó giải thích với tôi rằng: “Nếu có cá thì nó sẽ bị động và tức thả bong bóng lên mặt nước”. Long cứ vừa đi vừa dậm dọc theo bờ ruộng cho đến gần góc thửa ruộng. Nó dậm chân xong thấy chỗ này cá thả nhiều bong bong, nên nói với tôi: Mình bắt cá ở đây! Và nó đưa tay chỉ một khoảng không gian cho tôi và nói: “Mầy làm bờ bao từ đó tới đây”. Tôi lội xuống, cách bờ ruộng khoảng 15 mét, đưa tay xuống xắn chung quanh gốc rạ thành từng khối đất đấp thành bờ cao hơn mặt nước khoảng gần gang tay. Long từ đàng kia cũng móc gốc rạ và đấp bờ chạy dần về phía hướng vị trí của tôi. Hai thằng thi nhau đấp bờ bao xem thằng nào làm nhanh hơn.
Khoảng nửa giờ sau thì bờ bao đã được làm xong. Long leo lên bờ lấy cái gàu nhôm xuống và bắt đầu tát nước . Tôi vào thay vị trí khi thấy trán của nó rịn mồ hôi và thấm mệt. Hai thằng cứ thay nhau tát cho đến khi nước chỉ còn xâm xấp. Theo đường nước chảy về hướng của chúng tôi đã thấy nhiều con cá lội ngược nước. Long nói đó là cá rô. Trong lúc tôi khom lưng tát nước thì Long lội chung quanh thấy chỗ nào dòng nước chảy yếu thì nó dùng hai tay vẹt sình bùn để cho đường cho nước chảy nhanh hơn. Nắng đã lên chếch qua đỉnh đầu. Cái nóng bắt đầu hừng hực và gay gắt. Mồ hôi nhể nhại ướt cả chiếc sơ mi đang mặc. Long đã đi mò từng vũng nước cạn. Một con cá rô gần bằng ba ngón tay bị nó bắt dơ lên và nói: “Vũ, mầy coi con cá rô này mập quá chừng. Chắc nó đang có trứng đó!”. Sau đó nỏ bỏ con cá vào cái đụt mà nó cột ngang bụng bằng sợi mây dóc. Một con cá lóc vuột khỏi tay nó phóng sang bên kia bờ bao kêu cái “tủm”. Thằng Long buộc miệng chửi thề: Mẹ nó! tao mới vừa đụng nó đã phóng mất, con này bự lắm đó ! Tôi ngưng tát và đưa mắt nhìn theo đường nước chảy, thấy một con cá rô đang lóc ngược dòng nước cách tôi một khoảng không xa. Tôi buông gàu tát và bước nhanh về hướng nó. Nghe tiếng động nó chúi xuống bên cạnh gốc rạ. Tôi rón rén bước nhẹ đến và xòe hai bàn tay úm vào xuống gốc rạ. Ngón tay tôi đã đụng trúng và nó đã nằm gọn trong lòng hai bàn tay. Đã có kinh nghiệm từ trước nên tôi nhẹ nhàng dùng ngón tay cái và ba ngón kia bấu chặt vào mang nó, nếu không bấu chặt như vậy nó vùng mình thì những vây gai sẽ chém xốc vào tay chảy máu! Tôi bước đến và bỏ nó vào đụt. Long bảo tôi khoan bắt cá vội mà hãy tát nước thêm một chút nữa.Vì nếu không tát cạn nước thì mấy con cá lóc dễ phóng đi lắm. Chừng mười phút sau sình đã lộ ra nhìn thấy gốc rạ. Theo đường nước sình mấy con tép bạc quẫy mình di chuyển chậm chạp, một vài con cá sặc trắng cũng trườn mình đi về hướng chỗ trũng . Thấy đã cạn nước Long lên tiếng: Vũ, mầy đi bắt được rồi đó.
Tôi bước ngược dòng nước lên, mò từng gốc rạ một, vì cá thường ẩn nấp vào những chỗ gốc rạ hay gốc cây( nếu là ở sông rạch). Độ khoảng chừng mười gốc rạ tôi mò trúng một con cá, tôi nhẹ nhàng tìm cách để cho cái đầu nó lọt vào bên trong lòng bàn tay, nếu nó có vùng mình để thoát thân thì không thể nào vượt qua nổi mười ngón tay như cái nôm bao bọc. Đưa lên mặt nước thì ra là một con cá tràu(9) lớn gần bằng cườm tay của tôi. Tôi đem cá về phía Long để bỏ vô đụt. Lúc đó Long cũng bắt được thêm vài con cá rô và mấy con tép bạc. Nắng đã lên quá cao, khi mò xong những gốc rạ cuối cùng thì hai đứa tôi đã quá mệt và đói bụng quá. Nhìn vào đụt thì thấy đã bắt khá nhiều cá gần nửa giỏ. Tổng cộng được năm con cá tràu, cá rô, cá sặc lủ khủ. Hai thằng bước xuống con rạch nhỏ rửa tay và mặt qua loa và cũng không quên nhúng giỏ cá cho ra bớt sình; rồi tìm một chỗ bóng mát dưới gốc cây trâm sắn to lớn. Long xuống trở lại ruộng, đi về phía những đống rơm quơ một ôm nhỏ. Nó bẻ hai nhánh cây bình bát, tuốt hết lá và bẻ hai đầu chỉ còn lại hơn hai gang tay. Thò tay vào đụt bắt hai con cá tràu ra. Đập mạnh từng con vào gốc cây trâm. Chỉ một cái vung tay hai con cá giãy bạch bạch vài cái rồi từ từ ngay đơ cán cuốc. Nó cầm con cá lên xỏ que vào miệng xuyên suốt gần thủng qua bên kia. Con cá kia cũng như vậy. Cấm hai que cá xuống bờ ruộng, hai con cá chết chổng ngược đầu xuống. Nó lấy rơm quấn chung quanh chúng rồi lấy que diêm ra. Xoẹt. xoẹt. Hai tia lửa bùng cháy lên nó châm vào hai cột rơm nhỏ. Rơm khô gập lửa bén cháy ngay tức khắc. Hai ngọn đuốc cháy phừng phừng. Nó không để cho rơm cháy tàn, nó luôn tay chêm thêm rơm vào. Tôi vội bước đến cái giỏ cá, đưa tay vào đụt lôi ra hai con tép bạc lớn gần bằng ngón tay trỏ. Tôi thảy chúng vào ngọn lửa. Tay tôi bẻ một nhánh cây mua, tuốt hết lá làm que để khều lửa và không cho con tép bị cháy. Chừng khoảng hơn 5 phút sau, Long không chêm thêm rơm nữa. Nó đợi cho tàn ngọn lửa. Nó lấy rơm chà xung quanh những lớp vỏ cá cháy đen. Mùi cá khét lẫn mùi thơm của thịt cá làm tôi cảm thấy đói quá xá, tôi thấy nước bọt ứa ra trong cổ họng mình.
Hai đứa tôi đem mo cơm muối tiêu bày ra trên mặt đất. Tôi đưa nó một con tép đã chín đỏ. Tôi lột vỏ con tép và bỏ vô miệng. Thịt nó rất ngọt. Mùi thơm của tép hoà lẫn mùi cháy khét của vỏ tép. Long cầm con cá tay nó bẻ ngang đầu cá. Bên trong ruột cá bốc khói. Nó tay vừa bẻ từng miếng cơm bỏ miệng, tay kia nhúng miếng ruột cá vào muối tiêu rồi ăn ngon lành. Nó lấy trái dưa leo cắn nghe rốp rốp. Còn tôi trông thấy nó ăn ruột cá còn máu đỏ đỏ như vậy bụng cảm thấy ghê ghê… Nhưng sau đó cũng lại bắt chước nó, lấy ruột cá chấm muối tiêu. Vị ngọt của ruột cá lẫn vị đắng của mật cá. Đầu tiên nhai không mạnh miệng sau đó chất ngọt của ruột cá làm tôi ăn ngon hơn. Hai thằng ăn ngấu nghiến nen chỉ một thoáng mo cơm đã hết sạch. Hai thằng ăn no căng bụng. Ăn xong, Long và tôi lại đi kiếm chỗ nước ruộng trong mà vốc nước uống. Tôi nói với nó Tao vơí mầy đi hái mây dóc về bắn ống thụt. Long bảo: Mầy đi hái đi. Tao phải ở đây coi chừng trâu. Ờ! vậy thì tao đi đây. Tôi đi ngược về phía hướng về làng. Đi qua mấy thửa ruộng chừng hơn trăm thước thấy mấy trái bình bát lớn màu vàng om nắm kề sát mé sông. Tôi bước men xuống bờ sông, tay vịn mấy cành cây lớn, lần tuột xuống mé nước. Nhờ nó nằm khuất mé sông nên không ai hái. Chứ trên đường bờ đê đã không còn đến tay mình. Tôi hái được hai trái lớn hơn lòng bàn tay. Leo lên bờ và đi về những hàng cây trâm. Tôi đưa mắt tìm và thấy một cây trâm lão trái nhiều và chín đen. Tôi leo lên cao, đưa mắt nhìn thấy từng chùm trái to chín đen, tôi lựa mấy trái to háibỏ vào miệng ăn. Vị ngọt bùi thấm vào cổ họng . Trái này ngon và hột nhỏ. Vì không có đem bao để đựng nên tôi lấy cái nón lưỡi trai đựng chúng. Hái hết nhánh này tôi chuyền qua nhánh khác. Chừng độ hai mươi phút sau tôi đã hái đầy cái nón. Sau đó tôi đi đên mấy cây mù u leo lên. Mây dóc là một loại dây leo nên thường bò trên những hàng cây to. Tôi bẻ từng nhánh liệng xuống đất. Chẳng bao lâu tôi đã bẻ khá nhiều. Nghĩ cũng đã đủ nên tôi leo xuống. Tôi lượm những nhánh mây xếp lại thành bó, tôi lấy một sợi mây dài cột chúng lại. Bây giờ nào là bình bát nào là nón trái trâm và một ôm mây dóc. Nhiều quá không biết cách nào xách cho hết nên tôi nghĩ ra một cách là cởi áo ra. Tướt mây dóc cột hai cái tay áo lại rồi bỏ cái nón đựng trái trâm và bình bát vô. Cột chéo hai như hình chữ nhân. Vậy là tôi có thể xách chúng dễ dàng. Hai tay xách mây dóc và bọc trái cây tôi rảo bước về hướng Long. Nó nhìn thấy tôi đem đồ về buột miệng khen: mầy hái giỏi quá Vũ; và nó cũng khoe tôi nó mò bắt thêm được một xâu cá. Mặt trời đã hạ xuống dần . Ánh nắng không còn gay gắt nữa. Tôi và Long ngồi xuống gốc cây trâm và mở bịch kẹo đậu phọng ra ăn. Tôi vói miệng kêu Dứa qua ăn kẹo cho vui. Mùi thơm của kẹo mạch nha đậu phọng nhai thật dòn và béo ngạy. Nghe nói kẹo này từ Trãng Bàng, nơi trồng nhiều đậu và ngon nhất tỉnh Tây Ninh. Ba thằng ăn một chốc hết 10 miếng kẹo! Lại vốc nước ruộng uống một bụng. Gió bắt đầu thổi mạnh, những tiếng lao xao của hàng cây trâm, tiếng chim cúm núm đâu đó kêu vang “ kum.kum”. Long nói là nước đang lớn.Trên con đê người ta đang gồng gánh trở về. Từng nhóm chín mười người. Có người vác trên vai một bao lúa mới nước còn chảy xuống vai, tay kia cầm một xâu cá. Thanh niên nam nữ cười nói trêu ghẹo nhau. Long nhìn trời và nói với tôi: Thôi, tới giờ mình lùa trâu về. Nó cầm cái đụt lội xuống ruộng về phía con Chãng, đưa tay nắm vàm (10) dẫn đi. Tôi gom bọc áo và mớ mây dóc cũng xuống theo và lùa con trâu mẹ. Mấy con trâu con thấy vậy cũng lửng thửng bước theo. Thằng Dứa cũng lùa trâu đi sau.
Đàn trâu trở lại chỗ cũ nơi lúc sáng đã đi lên (người ta chỉ cho phép lùa trâu đi lên xuống cùng một chỗ; như vậy trâu không đạp bể bờ đê).
Tôi máng bọc áo và mớ mây dóc lên sừng con trâu mẹ rồi leo lên lưng nó. Đàn trâu bơi đi một khoảng đếười chết đuốin ngã ba vàm thì gặp mấy uàn trâu khác cũng bơi về. Mấy người này là dân chăn trâu mướn kỳ cựu. Đi làm mướn từ nhỏ, vì nhà nghèo nên chẳng có được học hành. Da họ đen bóng, tướng tá vạm vỡ. Long nói họ coi trâu lâu năm nên có phép thần thông. Dân làng cúng đồ ăn trên bè cho những người chết đuối. Khi thấy bè đồ cúng trôi trên sông, mấy người chăn trâu mở miệng kêu là chiếc bè quay vô bờ đến chỗ họ ngay. (Phải chăn trâu trên 10 năm mới linh ứng)
Ngồi trên lưng trâu mình trần, gió thổi lạnh quá nên tôi tụt xuống ngâm mình dưới nước cho ấm. Thấy con trâu Kui đang bơi ở phía sau nên tôi tụt xuống rời con trâu mẹ bơi về phía nó. Tôi leo lên lưng nó ngồi thì nó không chịu cứ hết trở bụng phồng qua bên này rồi trở qua bên kia nên tôi bị rớt lại xuống nước không ở trên lưng nó được. Thấy tôi vẫn bám leo lên lưng nó hoài nên nó liền lặn một cái mất tăm… chỉ thấy những bong bong nước từ dưới sâu bung lên mặt vỡ tan! Thế là tôi đành phải buông nó ra và bơi về phía con trâu mẹ.
Phía tuốt đàng sau, đàn trâu của thằng Dứa vẫn còn bơi theo. Bên kia sông cũng có nhiều đàn trâu khác cũng đang rong về. Tiếng hú gọi nhau, tiếng cười nói xen lẫn tiếng chim kêu vang vang…Một chiếc ghe tam bản chở đầy những bao lúa, be ghe lấp liếm mặt nước vì ghe chở khẵm(chở nhiều quá trọng tải), âm thanh của động cơ máy chạy bằng dầu cặn kêu vang đinh tai, làm lổ tai kêu o o và phả khói đen mù mịt…Những lọn sóng cuồn cuộn lan tỏa ra hai bên sông chạy đánh vào mặt mấy con trâu. Làm chúng phải lắc đầu và khịt mũi vì nước!
Trên bờ đê một nhóm hai hoặc ba người vác đồ đi cắm câu đêm đi ngược ra bưng. Đoàn người trên đê vẫn cười nói vui vẽ sau một ngày cực nhọc trên đồng ruộng.
Khi đàn trâu về đến bến cây dừa, ánh sáng của mặt trời đã tắt, những đám mây xám đen đang kéo về phủ kín bầu trời. Trên không từng đàn chim rủ nhau bay đi ăn đêm. Tiếng chim gọi bầy hoà cùng tiếng người trong một cảnh hoàng hôn vội vã.Trên bến nhiều ghe chở lúa cập vào. Thanh niên phụ nhau vác những bao lúa chất lên trên những chiếc xe bò. Những con bò mộng vạm vở thư thả nhai những lọn rơm tươi; nước dãi chảy ra hai bên khóe miệng. Đi ngang quán bà hai đã đóng cửa từ chiều. Đàn trâu của thằng Dứa đi rẽ sang ngã khác về hướng dốc.
Về đến nhà thì đã lên đèn. Lùa đàn trâu vô chuồng, Long kéo cửa tre và gài chốt. Nó bước ra trước sân nhà nó. Nó lấy giỏ cá và phân chia làm hai. Của nó thì nó bỏ cá trong cái gàu nhôm. Tôi được hai con cá tràu( cá lóc nhỏ hơn cườm(cổ) tay, người dân dịa phương kêu là cá tràu. Mấy con cá rô và mấy con cá sặc.
Đem cá về nhà khoe với Bà nội. Bà cười và nói ngày mai bà sẽ kho cá rô cá sặc với củ nghệ. Còn cá tràu thì nấu canh chua lá giang. Bây giờ con đi tắm lẹ lên, cả nhà chờ con về ăn cơm đó! Mấy đứa em thấy nón trái trâm chín đen liền nói: Cho em với, anh Vũ cho em ăn với. Bà nội bảo: Để ngày mai hẳn ăn. Bây giờ lo ăn cơm trước! Mấy đứa em gái mặt xị xuống nũng nịu dường như muốn khóc!
Tôi đưa mấy trái bình bát và nói: “Mấy em đem vào dú ở khạp gạo; khi nào chín anh sẽ dầm đường và nước đá cho mấy em ăn”.
Vào buồng tắm vừa xối nước vừa nghĩ đến ngày mai tôi sẽ lựa chặt tầm vông để làm mấy cây ống thụt mới cho tôi và thằng Tuấn. Chắc chắn nó sẽ thích cây ống thụt hai gắp bắn trái mây dóc này lắm…(11) và rồi tưởng tượng đến món cá rô kho nghệ và canh chua lá giang mà nước bọt trong miệng muốn tươm ra…

(Thành phố Portland, Lập Xuân )
VŨ HỒNG TRUNG

TB: Câu chuyện này viết theo kiểu hồi ký nên còn rất nhiều thiếu sót. Bây giờ nhà nông người ta đã dùng máy cày thay trâu nên ít nuôi trâu hơn.
Mong rằng đây là một câu chuyện giải trí làm cho bạn thích thú thêm về khung cảnh đồng quê Việt Nam ngày trước.

Chú thích:
-Rong Trâu: đưa trâu đi ăn bằng đường sông. Không thể dẫn trâu đi trên bờ, vì trâu quá nặng, đi sẽ đạp bể đường đê, hoặc sẽ ăn lúa ( những đám lúa chưa kịp gặt ).
-Nhà Ông Bà Nội: Tôi không nhớ rõ là sống với nhà Ông Bà Nội từ lúc nào. Nhưng có lẽ là từ lúc có trí nhớ (4,5 tuổi ). Nhà cất đàng sau nhà Bà Hai Ui, là chị em bạn dì với bà Nội. Nhà cất theo chử đinh ba gian lợp tranh. Cột kèo bằng cây dầu vuông, kê chân cột bằng đá xanh. Vách ván không bào quét dầu nhớt. Cửa lá sách. trước sân có trồng một hàng cau và mỗi gốc cau có trồng dây trầu để bà nội hái ăn. Có một cây mít nghệ múi dầy khi chín rất thơm ngon. một cây xoài thanh, hai cây trứng cá, hai cây ổi sẻ trái nhỏ, ruột đỏ chín rất thơm và ngọt(nơi đây thường là nơi tụ tập của mấy con chim hoành hoạch đến ăn ổi chín). Đàng sau nhà là một khoảng sân có trồng một hai bụi tre Tàu và Mạnh Tông(để hái măng); và một hàng tre tầm vông làm ranh giới, vuông đất sát mé đường xe bò sau nhà. Nhà có ông bà Nội và cô út Ngọc, có chồng là Trung úy lính Công binh. Họ có ba người con, một trai tên Tuấn được 6 tuổi và hai gái tên Phượng 4 tuổi, Lan 3 tuổi. Dượng út nhà có chiếc xe hiệu Citroen kiểu traction, màu đen. Thỉnh thoảng chở gia đình đi Cấp/VũngTàu hay Long Hải tắm biễn. Ông Bà có 06 mẫu ruộng cho người ta thuê. Mỗi năm đến mùa lúa chín, có người đánh xe bò đi thâu bằng lúa đem về đổ vào bồ dự trữ.
-Bưng: vùng đất thấp trũng làm ruộng trồng lúa nước, gần sông để có nguồn nước quanh năm; có thể cấy ba bốn vụ lúa một năm. Khác với ruộng gò, chỉ có nước vào mùa mưa; ruộng gò sau khi gặt lúa người dân còn trồng thêm các loại hoa màu khác như dưa leo, cà chua hay đậu phọng, thuốc lá tùy theo vùng.
-Ván gõ: Nhà quê thường trang trí phía nhà trước bằng bộ ván gõ. Gõ đỏ là một loại gỗ quý thường dùng đóng bàn ghế hay tủ thờ, tủ đựng quần áo…Mùa hè ngủ trên bộ ván này rất mát.Nhà giàu thường xài bộ ván gõ hai miếng ghép lại dầy cở một tấc (10cm). Đặt nằm trên hai con ngựa hình chữ A cũng bằng gỗ tốt.
-Mo cau: Buồng cau khi trổ có một lớp vỏ bọc phía ngoài gọi là mo. Cái này sử dụng rất bền. Người nhà quê lấy cái mo này làm quạt (Thằng Bườm có cái quạt mo…) hay dùng để gói cơm đem theo đi câu cá hay làm ruộng. Bà nội tôi thường lấy cơm nóng bỏ vào bao bồng bột( bao bằng vải dầy thường đựng bột làm bánh mì) nhồi cơm cho dẽo sau đó dùng mo cau gói lại. Cơm ăn rất ngon dẽo và dai.
– Đặt (ống) Trúm: Một cách bắt cá hay lươn, người ta dùng một thân tre già dài khoảng một thước tây. Dùng que sắt nung đỏ dùi lủng thông qua các mắt tre (đốt tre). Một đầu người ta làm hom bằng tre hay sắt để cá lươn chui vào mà không ra được. Người ta dùng mồi để bên trong ống( là những con trùn chỉ trộn thính hay ruột gà thúi để bắt lươn); đặt ống trúm chỗ gần đường nước ra vô của ruộng hay gốc rạch nước. Cá trê và lươn thường ăn vào ban đêm.
-Mây dóc: Một loại dây leo lá trông giống cây mây rừng. Trái có từng chùm màu xanh lớn hơn đầu đủa một chút; chúng thường mọc ngoài bưng.Trẻ con thường hái chúng bắn ống thụt. Loại này bắn trúng da rất rát hơn loại bằng giấy ngâm nước. Và rất thông dụng vì có thể bắn liên tục với cách làm những ống đạn ghép hai ống. Còn đạn giấy một gần bắn có một viên. Nhưng mây dóc thì có mùa còn giấy ngâm nước thì lúc nào cũng có!
-Ăn giặm: Nhà nông thường đãi ăn nửa buổi cho những người phụ họ vần công. Tùy theo mỗi gia đình, có khi họ đãi ăn xôi gà cho vụ đập lúa hay khoai lang nấu cho những vụ nhổ cỏ lúa. … Họ không lấy tiền mà tính công như công nhổ cỏ hay công cấy lúa cho nhau. Ví dụ: anh nợ tôi hai công nhổ cỏ. Lần sau anh phải nhổ (nhà nông thay phiên nhau phụ giúp nhau công việc như cấy lúa, nhổ cỏ cho tôi hai ngày công để trừ lại… họ gọi là vần công)
-Người ta gói bánh bằng lá dừa nên gọi là bánh dừa.
-Bọng: giống như một ống cống nhưng làm bằng cây. Thường là cây dừa chết ( cây dừa ngâm dưới nước không bị mục nát). Người ta đẽo bên trong cho rỗng. Đặt bọng dừa nằm ở dưới giữa thửa ruộng và con rạch để lấy nước ra vô.
-Vàm (trâu): Người ta dùng một sợi dây gai cột vòng quanh cổ con trâu. Từ cổ, cột một sợi dây khác xuyên qua hai lỗ mũi nó rồi cột trở lại phía bên kia cổ. Người ta muốn nó đi đâu nắm dây vàm kéo nhẹ. Nó sẽ đi theo vì dây kéo ngang lỗ mũi làm nó đau nên phải tuân theo.
Tôi có người bạn người Min ở TP Portland này cũng chạy xe taxi (ở VN gọi là đồng bào dân tộc người Dao, họ sống trên miền thượng du Bắc Việt như người H’ Mong). Tôi kể câu chuyện này cho bạn tôi. Bạn tôi cũng biết chơi ống thụt này, cũng bắn bằng giấy ngâm nước và trái mây dóc. Nhưng bạn tôi kêu là trái Ton Ton.

ống thụt làm bằng tre tầm vông và trái mây dóc.